Een oude Eeklose Almanak

Uit tijdschrift «Ons Meetjesland», 1973, 6de jaargang, nr. 2

EEN OUDE EEKLOSE ALMANAK

Heel toevallig kreeg ik een oud boekje te zien, waarvan ik echter geen nota's of afdrukken mocht nemen. Daar dit boekje mij opviel door zijn titelblad: «Den Nieuwen Dobbel-Gebakken Eeclooschen Almanak», wilde ik er graag meer over te weten komen.

Archiefonderzoek naar de naam van de auteur, Judoc Van Bamesam, een zeer eigenaardige naam, leverde niets op. Ten einde raad vroeg ik aan de Heer Georges Van Damme of hij in zijn bibliotheek geen exemplaar van die kalender bezat. Het antwoord was bevestigend, meer zelfs, de naam Judoc Van Bamesam bleek het anagram van Jacobus Van Damme te zijn, een der voorvaderen van de Heer Van Damme. Jacobus Van Damme werd op 10 februari 1767 te Eeklo geboren en overleed er op 19 juli 1831. Hij was schoolmeester. Johanna-Thérèse Farré met wie hij op 26 juli 1797 was gehuwd, schonk hem acht kinderen. Door deze kinderlast verkeerde het gezin vaak in armoede. Rond de periode van de Franse revolutie legde Jacobus Van Damme een dagboek aan dat een zeer waardevolle bron vormt voor de studie van de gebeurtenissen uit die tijd.

De kalender opgesteld door Jacobus Van Damme meet 15 bij 10 cm, telt 96 bladzijden (de nummering begint pas op blz. 26) en werd uitgegeven «Tot EECLOO bij A.B. Van Han, Boekdrukker, in de Molenstraet».

Het titelblad waarvan U hier een afbeelding vindt, wordt gevolgd door een «Verklaeringe van dezen ALMANAK, Dienende voor het Schrikkel-Jaer ons Heere Jesu Christi 1792, het welk lang is 366 dagen».

Vervolgens geeft de auteur een overzicht per maand van de jaarmarkten die in de 17 provinciën werden gehouden.

Wie naar Brugge of Gent wilde reizen kon het «Vertrek der voituren binnen Eecloo» raadplegen. «Alle dyssendagen en vrydagen, s'morgens ten vyfuren, vertrekken er twee Voituren van Eecloo nae Gend, te weten: de gene van Sr. J.B. van Acker, in den Prins Lettenburg, in de Molen-straet, logeert tot Gend in de kleyne Sterre op de Koorn-merkt en de andere van St-Rombout, in den Boulaere, logeert tot Gend in het Hof van Weenen, ook op de Koorn-merkt. Zij vertrekken van daer 'snaermiddags ten vier uren, en arriveeren 's avonds t'huys.

De zelve Voituren vertrekken ook alle zaterdagen, 's morgens ten vyf uren, van hier nae Brugge: de eerste logeert in de Kroone Imperiale, en de tweede in de halve Maene, beyde in de Predikheeren-straet, zy vertrekken van Brugge 's naer middags ten vier uren, en arriveren s' avonds tot Eecloo».

Daarna volgt een waardebepaling van de toenmalige munten. De kalender zelf, vooraf gegaan door de «water-getyden», geeft de dagen, de heiligennamen, de zon- en maanstanden en is dus te vergelijken met de hedendaagse, traditionele kalender.

Titelblad van «Den Nieuwen Dobbel-Gebakken Eeclooschen Almanak» voor het
schrikkeljaar 1792, door Mr. Judoc van Bamesam.

Het tweede deel van deze almanak bevat een «beginzel Der WaersChYneLYke Voorzegging Van 't WeDer Voor 't LoopenDe Jaer, Door Mr. Judoc Van Bamesam» (pp. 26-35). Deze «voorzeggingen» gelden steeds voor 1 maand en worden telkens afgerond met een moraliserend verhaaltje. De zedenles voor de maand december luidt als volgt: «Eenen Vader, op zyn sterf-bed liggende, sprak onder andere schoone reden tot zynen Zoon in dezer voegen: «Wysheyd is eenen goeden schat; spaeren is goede winst de welvaerd en bestaet niet in veel goud te bezitten, maer in de deugd; 't is beter zonder geld te sterven als onbehoorlyk te leven. Trekt geen meer kleederen aen dan noodig is tot de weeringe van koude en en eet niet meer dan dat tot veraeling dient. En gebruykt geen verschil van kleederen nog verandering van spys, het een baerd hooveerdy, het ander gulzigheyd; beyde ydel, zonder godvrugtigheyd beyde kostelyk, zonder profyt. Gaet altyd met het lammeken slaepen, en staet met het leeuwerksken op». Waer op den Zoon zeyde: Vader, wat moet ik nog doen? En den stervenden Vader antwoorde: «Kind, drinkt noyt wyn, want hy is den oorsprong aller kwaed». Kommentaar overbodig!

De geboortedagen «der voornaemste princen en princessen van Europa» beslaan 13 bladzijden (pp. 36-48).

Het gemeentebestuur van Eeklo werd (vóór de bezetting door Napoleon die het nieuwe regime tot stand bracht) elk jaar herkozen. De «wet der Stede, Keure en Vryhede van EECLOO, Vernieuwd den 14 November 1791» was toen als volgt samengesteld:

Bailliu,
Mr. J.F. van Zele, op de Merkt.

Burgemeester,
Mr. F. Everaert, op het Oost-eynde.

Schepenen,
Mr. Geirnaert, d'oude, op de Merkt.
Mr. Hoorebeke, agter de Kerke.
Mr. Slock, agter d'Onder-Pastorye.
Mr. Symynck, op den Spriet.
Mr. de Boes, in den Boulaere.
Mr. van de Vivere, in de Molen-straet.
Mr. de Beir, by de Paters Recollecten.
Mr. Pysseroen, op de Zandvleuge.
Mr. Piessens, in St. Jans Dreve.

Greffier en Tresorier,
Mr. Bouckaert, in de Kerk-straet.
Ontfanger der Prochie-Onkosten,
Mr. Lauwereyns, tot Brugge.
Messagier, Françies van Swynsvoorde.

Procureurs,
Van Damme, in 't Paters-straetje.
Van Zele, in de Molen-straet.
Geirnaert, de jonge, op de Merkt.
Geirnaert, den jongsten, ibidem.
Van de Poele, in den Boulaere.
Arnaut, op den Spriet.

Notarissen,
Van Zele, in de Molen-straet.
Bouckaert, in de Kerk-straet.
Van de Poele, de jonge, in den Boulaere.
Van Damme, op den Spriet.

Land-Meters,
Geirnaert, d'oude, op de Merkt.
Geirnaert, de jonge, ibidem.
Geirnaert, den jongsten, ibidem.
Arnaut, op den Spriet.
Van Damme, ibidem.

Wij haalden deze namen hier aan om o.a. ook aan te tonen hoe bepaalde namen (vb de jonge) kunnen ontstaan.

Het laatste deel van de kalender richt zich tot diegenen die menen zich te moeten laten herbakken. Het begint met een voorrede: «Beminden Leezer, Eyndeling heb ik my verstout van in het Dobbelgebakken Schip te springen, zee te kiezen en t' zeyl te gaen nae die Haven, waer men den ledigen tyd eerlyk overbrengt; aldaer zonder hevige stormen aengeland zynde, meynde ik er haestelyk deezen Dobbel-Gebakken Almanak by-een te vergaderen, en den togt te neemen nae Parnassus-Berg (1); maer door den raed myner Scheepgezellen, die my verzekerden van door onkundigheyd den Berg afgestooten te worden, heb ik de weertogt genoomen en ben in myn Vaderland gelukkig weergekomen, alwaer ik deezen genaemden Almanak byeen verzameld heb, waer in misschien veel misslagen zullen gevonden worden, de welke, zoo ik hoop tenminsten met eenen gelapten mantel zullen bedekt worden, om myn kleyne leerzugt niet te verminderen. Dit alzzo gebeurende, en anders niet, zal ik d'eer hebben my te noemen

Ue. Dienstveerdigen
Dienaer,
J.V.D.

De auteur vervolgt dan met de «Bekentmaeking der Dekens van den grooten OVEN VAN EECLOO.

Vermits wy gehoort hebben dat veele Luyden voor zig hebben genoomen van te laeten weder over, ofte herbakken hun hoofd in onzen grooten gloeyenden Oven, om van zommige krankheden, waer aen een hoofd zouden moogen onderworpen weezen, geholpen te zyn, zoo hebben wy de eer van een igelyk aen-te-kondigen, dat voor dees jaer onzen Oven maer zal branden den tyd van zeven maenden, te weeten van den eersten Januarius tot den laesten van July, zonder langer, vermits onze knegten alhier niet langer als tot dien gestelden tyd zullen moogen verblyven; en in aendagt genoomen hebbende, dat aen zommige Luyden onze besprekken onbekent zyn, zo hebben wy gedagt de zelve alhier te plaetzen.

Den geenen willende laeten herbakken zyn hoofd, moet eerst een briefje hebben van den Opper-Deken, woonende binnen deeze stad, met welk briefje hy zal moeten gaen tot aen de 26-ste deur der Bakkery, de welke staet niet wyd van het peerden-kerkhof-straetjen, alwaer hy zig, drymael rond zal keeren en tweemael aen de bel trekken. De deur geopent zynde, en zyn briefje aen den Portier gegeven hebbende, zal hy zig begeeven in de Bakkery, en blyven staen met geduld niet wyd van den eersten grooten Trog tot'er tyd dat er een en stoel zal ledig zyn; (want daer zal in dien tyd ontelbaer volk zyn :) en naer plaets gevonden te hebben zal bij hem verschynen een en Doctoor, hebbende een schriklyk hoofd, welken hem zal aenspreeken in deezer voegen: «Ik twyffel niet, mijnen Vriend, of gy zyt gekweld door d'een of d'ander smert; nogtans ik bemerk aen uw couleur, dat gy weinig zuypt en zwelgt met Alexander (2); gy voert nogte den naem van Perpotator (3) nogte dien van Potulentus (4); en uwen buyck doet my naspeuren dat gy maetig zyt met Romulus (5); en uwe tong onbelaeden, doet my bemerken, dat gy geen gewoont hebt van goede cier te maeken met den Epicurist (6). Wat smert zult gy dan hebben?... Laet voelen uwen slag-ader... Gy proeft niet met den Stoicus (7); gy slaept niet met Endymion (8), nogte gy hebt niet gewaekt met Crysippus (9)... My dunkt, gy zyt een rechtgeschapen verstand, dat zig nooyt van d'ongebondenheyd laet betooveren, nogte van de dertelheyd verstrikken; gy hebt van alle lekkere spys de walg niet, nadien gy uwe maeg nooyt te zeer opvuld; gy gaet nog aen geene teering kwynen, doordien gy nog geene geytenmelk gebruykt; gy moet geene koele dranken inneemen, om eenen inwendigen brand te verjaegen; gy zyt de slagt-offer der vuyle lust niet, nadien gy uwe driften in toom kond houden; gy weet d'onlusten der min te schouwen, schoon gy de stormen der zinlykheyd niet hebt uytgestaen; en gy hebt u niet gebrand, want gy weet van de kragt des vuurs niet te spreeken. Zoo dan, mynen Vriend, ik weet niet met wat ziekte gy overladen zyt; nogtans gy moogt echter verzekert weezen, dat wy de beste Genees-Meesters van Europa zyn : maer de kwaelen welke wy konnen verjaegen, zyn niet alleen het lichaem, maer ook de onsterffelyke ziel schaedelyk. Daerom, mynen Vriend, belieft my uw ongeval en 't geen u pynt en kwalyk staet te verklaeren, gy zult ondervinden, dat ik u helpen en vertroosten zal.»

Den Genees-heer zyne reden aldus geëyndigd hebbende, zal den Zieken aen den zelven zyne ziekte kenbaer maeken, zonder het minste punt te verzwygen; hoe en waer mede hy overlast is, het zy met hooveerdigheyd, gierigheyd, onkuysheyd, nydigheyd, gulzigheyd, gramschap, traegheyd, het zy door andere doodlyke kwaelen, enz.

Den Genees-heer de ziekte uyt den mond van den Kranken verstaen hebbende, zal hy hem doen zitten in eenen grooten zetel-stoel, alwaer hy ondertusschen verduldig kan wagten tot dat den Genees-Heer tyd heeft om hem te helpen, aldaer in zyn zelven overdenkende alle de ydelheden des werelds; en overwegende dat het menschelyk vernuft de proy der verslindende zorgen is: het lichaam het voedzel der wormen en der bederving. Dat hy dikwyls in zyn hert zegt: "De geboorte is een beginzel der ziekte, en het leven een natuurlyke afbeeldzel der dood. Ziet daer wat dat den mensch is, wiens beginzei zoo schaemagtig, wiens leeven zoo vol van bitterheyd, en wiens eynd zoo ysselyk is. Zyne wieg is maer vuyligheyd, zyne kindsheyd maer aepen-spel, zyne jongheyd buytenspoorigheden, zyne manbaerheyd maer zottigheden, en zynen ouderdom maer zwakheyd, o Mensch, vol van drift, onderworpen aen veel kwaed, doet af uw masker; legt alles aen den kant het geen U misstaet, en wilt met de deugd alleen u vercieren!»

Dat hy dan nog een weynig geduld heeft; het zal met hem niet gaen gelyk met Sinte Joris, die alteyd te peerd zit en nooyt voord ryd. Daer zal eenen dapperen knegt komen, die hem stillekens het hoofd zal afhouwen, en op de strot eene groote roode kool zetten, om het warm bloed wat tegen te houden.

Zyn hoofd zal van vyftig persoonen gekneed en gezuyvert worden. Is zyne tong wat te lang, zy zal op order gekort worden; zyn zyne oogen te vuurig of te vreed, zy zullen op maet gestelt worden; is zyn weezen wat spytig, het zal op 't lieffelykste verandert worden; zyn zyne tanden wat te plomp of te scherp, door wat te fel te byten, zy zullen met de vyl volgens rang herstelt worden; zyn zyne herssenen wat verdraeyt, de knegten komen daer aen zoo wel als aen alle andere kwaelen, paelen stellen. Zyn zelve hoofd zal alsdan in den gloeyenden Oven met de pael geschooten worden, alwaer hy dry uren zal verblyven, om teenemael door de hitte gezuyvert te worden; naer welken tyd het uytgehaeld en wederom aen het lichaem zal gevoegt worden, en seffens zal hy als eenen anderen mensch zyn; de weysheyd, reden, gezond oordeel, de zedigheyd, d'opregtigheyd en de waerheyd zullen zyne hertstogten altyd in toom houden.

Dit alles zoo zynde, zal hy verpligt wezen van aen eenen der Opper-Bediende te betalen vyf schellingen parisis, en den zelven vriendelyk bedankt hebbende, zal hy zig vertrekken nae zyn huys, alwaer hy, verwydert van het ongestuymig beslag der wereld, eenen gelukkigen tyd wel zal overbrengen.

Nota. De poorten van deeze Stad zullen t'allen tyde van den nagt geopent worden voor de luyden, die hun van deeze voordelige gelegenheyd zullen willen bedienen.

D'een zegt het d'ander.

In de kalender zijn verder opgenomen het «door den opsteller deezer» uit het Frans vertaalde toneelstuk «Pygmalion» (10) (pp. 58-70) en de eveneens uit het Frans vertaalde «Alleen-spraek» van «Hero en Leander» (11) (pp. 71-80).

Op blz. 81 vinden we het «Liedeken van eenen Vriend, die eenen Flerecynist bezoekt». Stemme: Den Boer zal 't al betaelen en op blz. 82 «Gezang tot Lof van den Vrede». Air: Cher Philis que votre absence.

«Sluyt-reden» (blz. 84) wordt gevolgd door «Kronycke van het merkweerdigste dat er voorgevallen is sedert de Maand October 1790». De vertelde gebeurtenissen hebben zich allen in het buitenland voorgedaan.

De drukker voegt aan de kalender nog een nota toe, waarin hij zijn winkel aanprijst voor alle schrijfgerief, «Fransche, Vlaamsche en Latijnsche Boeken» en dit alles «voor den zelven prys, gelyk by de Boekdrukkers van Gend».

Tot daar onze auteur, die waarschijnlijk het oudste verhaal geeft over het folkloristisch gebeuren van de Eeklose Herbakkers. In een der volgende nummers hoop ik nader te kunnen ingaan op de oorsprong van deze spotnaam: «De Eeklose Herbakkers».

* * *

( 1) Parnassus: gebergte in Phocis, ten N. van Delphi, aan Apollo, beschermer der kunsten, en de muzen geheiligd. «Den togt neemen nae Parnassus-Berg»: dichten.
( 2) Alexander: waarschijnlijk wordt hier Alexander de Grote bedoeld, die het middelpunt is geweest van tal van legendarische verhalen, vooral in de Middeleeuwen geliefd.
( 3) Perpatator : drinkebroer (van het latijnse perpotare : doordrinken, doorbrassen).
( 4) Potulentus: beschonkene.
( 5) Romulus: als Romulus(?). Romulus, met zijn tweelingsbroer Remus, stichter van Rome. Is het omdat hij werd opgevoed door de herder Faustulus dat hij hier als voorbeeld van een eenvoudige levenswijze gesteld wordt ?
( 6) Epicurist: volgeling van Epicurus, Grieks filosoof (340-270): volgens hem is het genot, d.1. de onverstoorbare gemoedsrust, als het hoogste goed te beschouwen: hij verheerlijkt echter geenzins het zingenot, zoals onze auteur suggereert.
( 7) Stoïcus : volgeling van Zeno, die leert slechts de rede te volgen, de hartstochten uit te bannen en het leed te verachten.
( 8) Endymion: Griekse koningszoon uit Elis, bemind door de maangodin Selene. Elke avond kuste zij hem in slaap. Zeus verleende hem, op zijn verzoek, eeuwige jeugd en dompelde hem in een eeuwige slaap op de berg Latmos, waar Selene hem iedere nacht bezoekt.
( 9) Chrysippus : Stoïsch filosoof, geboren 282 v. Christus.
(10) Pygmalion: Grieks beeldhouwer die verliefd werd op een door hem zelf gemaakt vrouwenbeeld en het tot zijn vrouw maakte, nadat het door Aphrodite, godin van de liefde, bezield was.
(11) Hero en Leander: Hero was een priesteres van Aphrodite in Sestos en de geliefde van Leander, een jonge man uit Abydos. Deze zwom iedere nacht over de Hellespant om Hero in het, aan de overzijde gelegen Sestos te bereiken. Zij ontstak dan een lamp, die Leander als baken diende; toen in een stormnacht de lamp uitwoei, verdronk Leander en Hero stortte zich uit wanhoop in zee. De mythe werd een bekend motief in de latere balladen-literatuur (cf. Er waren twee Conincxkinderen).

VANDE VOORDE DIRK

Separator

Inhoudstafels

1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977
1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking : 21-04-2021
Copyright Notice (c) 2024