Het Meetjesland in het noorden van Oost-Vlaanderen
Lembeke, een Meetjeslands dorp
 
|
Uit een landkaart van 1973
Naam: Lembeke wordt slechts na 1225 voor het eerst vermeld. Lembeke is ontstaan uit het Germaanse 'laima' (= leem) of 'lindo' (= linde) + 'baki' (= beek), zodat we als betekenis geven: 'beek bij de linde' of 'beek in leemachtige bedding'.
Geschiedenis
Lembeke ontstond op de landduinen die zich ongeveer 10.000 jaar geleden vormden, toen het vasteland nog met Engeland verbonden was. Silexvondsten uit het Mesolithicum bewijzen dat jagers-nomaden aan de zuidkant van de duinenrij hun kamp opsloegen. Geheel het Lembeekse grondgebied was een zandig, heideachtig gewest, doorkruist door een hoogterug, waarop eeuwen later de Antwerpse heerweg van Oosteeklo naar Eeklo zijn weg zocht. We vinden de verkeersweg onder die benaming nog steeds in de Lembeekse bossen. Zeer oude lare-namen (lare = open plaats in het bos) zoals Cattelare, Gokelare, Hokelare... wijzen op de oorspronkelijke bebossing en heide. Toponiemen met 'heide', 'veld', 'woestine'... verwijzen eveneens naar het schrale karakter van de streek.
De keure van Eeklo-Lembeke
In 1240 kregen Lembeke en Eeklo hun keure van de
Vlaamse gravin Johanna van Constantinopel en haar gemaal Thomas van Savoie,
dit ter ondersteuning van hun vercijnzingspolitiek in het uitgestrekte
grafelijk domein Aalschoot. De voorrechten in de keure opgesomd moesten het de
kolonisten aantrekkelijk maken om zich in het gebied te vestigen.
Van 1240 tot 1626 vormden Eeklo en Lembeke samen
een bevoorrechte heerlijkheid in het Brugse Vrije, die rechtstreeks afhing van de graaf
van Vlaanderen. Aan Lembeke werden drie schepenen toegekend, aan
Eeklo vier. In 1271 kreeg Lembeke er drie en
Eeklo zes.
Kaprijks Vaardeken
Een belangrijke waterweg in de Middeleeuwen was het Kaprijks Vaardeken, dat Lembeke van
noord naar zuid doorsneed en het centrum van Kaprijke
verbond met de Burggravenstroom, die verder oostwaarts in de richting van
Ertvelde liep en verbinding gaf met Gent.
De naam Vaartstraat in Kaprijke herinnert nog aan het kanaaltje. Het begon zijn loop
aan de havenkom 'het Scheepken', op de zuidzijde van het Plein te
Kaprijke. Een toegeslijkt deel ervan, in de
volksmond 'Droog Vaardeken', is nog in de bossen terug te vinden. Een verbinding met
Waarschoot en
Eeklo was de Zoutweg die zuidwaarts afsplitste van de
Antwerpse heerweg. De benaming verwijst naar de zoutwinning in de moergebieden
van Waarschoot en
Eeklo.
Zout werd verkregen door het verbranden van turf.
Heerlijkheden en hun heren
De kern van de parochie Lembeke werd gevormd door de heerlijkheden Aveschoot (1281,
hauescot) en Bardelaere, die mettertijd een eenheid vormden. Zoals in
Kaprijke was in de 15de en 16de eeuw de
weefnijverheid erg belangrijk voor Lembeke. Het Lembeeks laken was gegeerd op de
markten in Vlaanderen. De godsdienstberoerten gooiden roet in het eten. In de
parochiekerk hield de beeldenstorm lelijk huis. Marten Hauweel, heer van Aveschoot,
humanist, dichter, en vriend van Oranje, werd verbannen. In 1626 werd de heerlijkheid
Lembeke door Filips IV, koning van Spanje, in leen gegeven aan Jan Stalins, en aldus
afgescheiden van Eeklo. In 1642 kwam zij
in handen van Lodewijk van der Haegen, en tenslotte werd zij bezit van Jozef-Clemens
Keingiaert. In 1750 werd ze verkocht aan Lodewijk van den Hecke, een Gentse boomkweker
en grootgrondgezitter. Lodewijk-Bernard van den Hecke werd in 1772 de laatste heer
van Lembeke. Dat hij
het in de Franse Tijd tot burgemeester van Gent bracht, belette niet dat de
overheerser hem zijn heerlijke rechten ontnam. Het Oude Regime had afgedaan.
Bezienswaardigheden
Het kasteel
Een dreef verbindt het kasteel met de Aveschootstraat. De heerlijkheid
Bardelaere, het domein van het huidig kasteel, is in de loop van de eeuwen
opgegaan in de heerlijkheid Aveschoot. Op de kaart van Pourbus-Claeissens (1560)
is hier reeds een kasteel te zien.
Lucas Schamp, een Gents zakenman, herbouwde in 1785 het kasteel. Het is een
rechthoekig gebouw uit gepleisterde baksteen, met een fronton met
rococoversiering. In 1842 huwde Ernestine Schamp graaf Pierre Octave
d'Alcantara. Tot op heden bewoont de familie d'Alcantara het kasteel.
Het kasteel is omringd door een mooi park, van concept een Engelse
landschapstuin met waterpartijen en waardevolle bomen, waaronder een
moerascypres van 40 meter omtrek.
De unieke duiventoren, een vierkantig bakstenen bouwwerk in laatgotische stijl
herinnert aan de feodale burcht; hij draagt een steen met de wapenschilden
Schamp-de Grand-Ry en de inscriptie 1510.
Sint-Egidiuskerk
Lembeke wordt voor het eerst vermeld in een tekst uit 1241: "in parrochiis
de Eclo Sancti Vincentii et de Eclo Sancti Egidii" ('Eclo Sancti Egidii'
= Lembeke). De eerste kerk van Lembeke is vermoedelijk gebouwd tussen 1200 en
1240, evenals die van Kaprijke,
Eeklo en
Oosteeklo. De kerk heeft een zeer
karakteristieke vroeggotische 'westtoren', die in 1943 geklasseerd werd. De
oudste kerk in de streek met een 'westtoren' was die van
Eeklo. (Zij werd
gesloopt in 1878 en heeft waarschijnlijk model gestaan voor andere kerken.)
Sint-Egidiuskerk
Na de schade opgelopen tijdens de godsdiensttroebelen, werd de kerk in
1613-1623 grotendeels hersteld. In 1776 werd zij volledig herbouwd, op de
13de-eeuwse toren na. Een steen in de buitenmuur vermeldt 1777.
De toren die oorspronkelijk aan drie zijden vrij stond, werd in het nieuwe
gebouw geïntegreerd. De driebeukige hallenbouw met Toscaanse zuilen onder
één groot zadeldak is een typisch voorbeeld van de talrijke neoklassieke kerken
uit deze periode.
Interieur
Het hoogaltaar, een eenvoudig portiekaltaar uit 1642, is toegewijd aan het H.
Kruis. Een schilderij van Lodewijk De Deyster (1656-1711), voorstellend
'De H. Lodewijk die de Doornenkroon ter verering aanbiedt', werd in 1765 aan de
kerk geschonken door Lodewijk van den Hecke, vandaar diens wapenschild in de
rechterbenedenhoek. De 'Tenhemelopneming van Maria' dateert
uit 1719.
De zijaltaren zijn portiekaltaren uit 1712, toegewijd aan de H. Egidius en aan
O.-L.-Vrouw. De armenmeesterbanken zijn 18de-eeuws, evenals de preekstoel in
Lodewijk XVI-stijl. De biechtstoel, stijl Jacob Sauvage, dateert uit de 17de
eeuw. In het koor zijn er grafmonumenten van de families Schamp en d' Alcantara
en zerken van de familie Stockman te zien. Verder zie je er rouwborden en
wapenschilden van de families Schamp, Van den Hecke en d' Alcantara.
Het orgel van 1774-80 is gemaakt door Lambert van Peteghem uit Gent. De beelden
in de kerk komen voornamelijk uit het atelier van de Gentse beeldhouwer Matthias Zens.
Pastorie, Gentstraat 1
De rococopastorie in de Gentsestraat dateert uit 1772. Ze werd in 1905 hersteld
en vergroot en bij KB van 28.10.43 geklasseerd. Het is een langwerpig gebouw
met twee niveaus en een zeer symmetrische gevel.
Woning Stockman, Lembeke Dorp 36
De woning uit de tweede helft van de 19de eeuw is sinds 22 oktober 1986 als
monument geklasseerd. De voorgevel is eclectisch van compositie. Achter de
woning bevindt zich het brouwerijcomplex.
Kapellen
De kapel bij de ingang van de Kasteeldreef, toegewijd aan de H. Familie.
Het gotische St.-Antoniuskapelletje in de Aveschootstraat, omringd door zes beuken.
De kapel bij het Rusthuis uit 1906, opgericht door pastoor Van Hootegem.
De kapel in de bossen van de Heihoek, door pastoor Van Goethem gebouwd uit
dankbaarheid omdat Lembeke met relatief weinig schade door de oorlog kwam. Ze
werd in 1949 ingewijd door Mgr. Calewaert.
De Westermolen
Westermolen, Windgatstraat
Er is terecht lang geijverd voor het behoud van de Westermolen, een van onze
laatste Meetjeslandse molens. De beschermde (1973) standaardmolen staat op vier
bakstenen teerlingen op een hoge molenwal. De molen werd reeds vermeld in een
Eeklose stadsrekening van 1453. De kruishaspel van het Oost-Vlaamse type
(recht op elkaar staande handspaken) is zeer specifiek, evenals de stervormige
versiering op de gietijzeren askop, met jaartal 1877. Op het balkwerk diverse
inscripties van molenaars uit de 19de eeuw.
De Lembeekse bossen
Vooral Lodewijk Van den Hecke en zijn zoon Bernard waren ijverige bosaanplanters op
hun gronden. In de Franse Tijd kwamen aanzienlijke bospartijen in handen van de
'Hospicen van Gent'. In 1816 was Lembeke nog 294 ha bos en 142 ha heide rijk.
In de Tweede Wereldoorlog werden tal van prachtige beuken gerooid en in de laatste
decennia hapten residentiële verkavelingen grote stukken uit de bossen. Het is
dus hoog tijd om zorgzaam om te springen met de nog resterende 160 ha
natuurschoon.
In de Heihoek werden al in de 19de eeuw 'zomerverblijven en lustoorden' gebouwd.
Heihoek, Warande en Ledestraat, vormen een knooppunt voor uitstappen en je wordt
er ook op culinair gebied verwend.
Streekmuseum Bardelaere, Ledestraat 43
Hier spannen heel wat mensen zich in om ons te laten kennis maken met het oude
Meetjesland. Dankzij de rijke schat aan verzamelde voorwerpen krijgen wij er
een kijk op het dagelijks leven, de volksgebruiken, de verdwenen ambachten... Je
'proeft' er de leefgewoonten van het oude Meetjesland. Eens naproeven
in de gezellige herberg is zonder meer een must.
De bevende hazelaar
Wie zuidwaarts de Tragelstraat door de bossen volgt, dwarst de Burggravenstroom
en vindt even verder op een driesprong van wegen (op Waarschoots grondgebied) de
'bevende hazelaar'. Op deze plaats zou een Oostenrijker begraven liggen die er
eind 18de eeuw 'per ongeluk' vermoord werd. Boven zijn graf plantte men een
boom, een trillinde, voorzien van een Lievevrouwkapelletje. In de bus onder het
beeldje offerden voorbijgaande kooplieden een penning 'om een goede koop te
doen'. Op de laatste zaterdag van de meimaand wordt hier nog een mis
opgedragen.
Walter Notteboom
Bron: de uitstekende «Streekgids Meetjesland» gepubliceerd in 1998 door Natuur en Landschap Meetjesland vzw.
Meer foto's
Het Meetjesland
— Inhoudstafel
— Doorzoek onze Meetjesland webstek
MijnPlatteLand.com
Meest recente bijwerking : 09-05-2022
Copyright Notice (c) 2024