Het Meetjesland in het noorden van Oost-Vlaanderen
De Overslag
De Belgisch-Nederlandse grens werd dwars door de Overslag getrokken. In het midden van de Overslagpolder zijn we slechts 1,7 m boven de zeespiegel, het "Nauwkeurig Amsterdams Peil" (N.A.P.). Het centrum van Overslag dorp ligt meer dan 2 m. boven het N.A.P. "Bovenhoek" ligt gedeeltelijk zelfs boven de 5 m.
Als er turf was hier in de lager gelegen streken dan werd het lang geleden al
uitgegraven. Prehistorische voorwerpen zoals stenen speerpunten en stenen
bijlen werden gevonden in de omgeving van Axel en Koewacht en ten zuiden van
Zuiddorpe vond men dingen uit het Bronstijdperk. In het Waasland (ten oosten
van het Meetjesland vond men sporen uit de Gallo-Romeinse tijd en in
Zelzate ten westen van de Overslag vond men
muntstukken uit de tijd van de Carolingers. Al dat doet ons vermoeden dat de
mens hier reeds in de voorgeschiedenis actief was.
En misschien was de streek wel bewoond zonder onderbreking sinds dan.
De eerste documenten die de Overslag vermelden dateren uit de Middeleeuwen. Ze hadden natuurlijk betrekking op de turfwining en het Axel Vaardeke dat van Terneuzen langs Axel tot de Overslag kwam. Dit kanaal was 21,7 km lang. De Overslag was dan niets meer dan kleine huisjes. Het maakte deel uit van de parochie Zuiddorpe.
De schepen van rond de jaren 1500 vervoerden ongeveer 5 ton. Als ze in de Overslag aankwamen aan het einde van het kanaal moest hun lading overgeslagen worden op kleinere boten. Er is een tarif van 1504 bewaard gebleven. Die geeft ons een idee van wat hier in de Overslag allemaal verhandeld werd: alle soorten graan en vis, vooral haring, maar ook boter, wijn, bier, zout, ajuin, prei, wol, stenen, planken, lood, kalk, schapen en turf. De graaf had het tolrecht op de goederen die hier verscheept werden.
Het Axel Vaardeke was één van de belangrijkste waterwegen die naar Gent leidden maar na de bouw van de Sasse Vaart in 1547 gingen de zaken er vrij rap bergaf omdat de Sasse Vaart bevaarbaar was voor grotere schepen.
Het Axel Vaardeke had natuurlijk nu en dan een onderhoudsbeurt nodig zoals ieder ander kanaal. Om al de andere geïnteresseerden ervan te overtuigen de beurs hiervoor te openen besloot de gemeenteraad van Axel rond 1550 tot een grondig onderzoek van het kanaal over zijn hele lengte. En dank zij dat onderzoek weten we dat er in de Overslag maar "drie huusekins" waren. Een ervan behoorde toe aan Augustijn Stijnaert die ongetwijfeld zijn brood verdiende op of dank zij het kanaal. Alleen het zuidelijk deel van het kanaal werd opgeknapt zonder rekening te houden met het protest van de verderaf gelegen gemeenten die ook hun bijdrage moesten betalen.
Pas in de 1580s werd het Axel Vaardeke verlengd verder zuid om het te verbinden met andere kanalen. In de Overslag kwam een klein rabot, sluizen dus. De beslissing was uitgesteld voor jaren en nu hoopte men nog wat klanten van de Sasse Vaart terug te winnen. Maar de verbinding zuid kwam te laat. In 1586 werd de zeedijk ten westen van Axel doorgestoken en een groot deel van het zuidelijk deel van het kanaal verdween.
Sinds 1648 zijn de grenzen tussen de "Koningsbodem" en "Statenbodem" zo goed als vastgelegd dank zij het verdrag van Munster. De Koningsboden is wat nu België is en Staten Bodem was de Lage Landen. Tot het begin van de 17de Eeuw waren het leven en de wetten niet erg verschillend in het noorden en het zuiden. Niet zo wat de godsdienst betreft: het noorden was Calvinist en het zuidem Rooms-Katholiek. Katholieke erediensten waren verboden in het noorden (en Protestanten waren weggejaagd uit het zuiden).
In 1647 kregen de laatste priesters nog aanwezig in Staten Bodem het bevel de sleutels van hun kerken af te geven aan de baljuw voor godsdienstzaken, een staatsambtenaar. Wat draagbaar was was van de kerk van Zuiddorpe overgebracht naar de Koningsbodem (onder het Spaans juk). Die dingen werden gebruikt in andere kerken met de hoop dat ze vroeg of laat zouden kunnen terugkeren naar de aangeslagen kerk van Zuiddorpe. Geheime kerken werden in gebruik genomen, dikwijls in schuren maar andere gelovigen kwamen naar Assenede, Wachtebeke, Moerbeke, Stekene, Saint-Gillis of Kieldrecht voor de Katholieke erediensten zelfs al moesten sommigen hiervoor ver reizen en veelal te voet.
Tijdens de gewelddadige doortochten van Franse troepen in 1672-73 werden weer enkele polders onder water gezet maar daarna werden de dijken eens te meer hersteld. De Overslagpolder dateert van 1672. Deze polder van 75 ha. loosde tot 1773 zijn overtollig water in de "Soute of Gentse Vaart". In 1698 werd de naburige Varempépolder (267 ha.) ingedijkt. Het grootste deel ervan was de oude Zuiddorpepolder die verdronken was in 1682. Een jaar later was ook de Moerbekepolder met zijn 132 ha ingedijkt. Ook die twee polders loosden lang hun overtollig water in de oude "Soute of Gentse Vaart".
In de loop van de 17de Eeuw werd ook de Canisvlietpolder ingedijkt en rond Axel volgden meer polders. Op het einde van de 18de Eeuw werd het Axel Vaardeke afgesloten. Het liep dan via het "Groot Eiland" naar Hulst. En dat verminderde het gevaar voor overstromingen voor de polders rond de Overslag.
Rond 1830 was de "Overslach" in Nederland 549 "bunder". Een tolbeambte woonde er met zijn familie, in totaal 4 mensen, alle vier Protestanten. De andere inwoners van de Overslag ware Rooms Katholiek en gingen naar de kerk in de parochiekerk, de Onze-Lieve-Vrouw-Geboortekerk die op Belgisch grondgebied staat. In 1840 waren er op de Nederlandse Overslag ongeveer 49 huizen bewoond door 51 families. Juist na 1839 werd een grenspost gebouwd. Een school volgde in 1842. Gemiddeld 45 leerlingen kwamen naar school maar in de wintermaanden groeide hun aantal tot 130 à 140. Een derde van die leerlingen kwam van België.
In 1844 werd besloten geen schapen meer te laten grazen op het kerkhof. Tot dat jaar kwam er dank zij het gras op het kerkhof een klein beetje zaad bij in het bakje van de kerkfabriek.
In het zuidoosten van dat kerkhof staat sinds 1925 een Lourdesgrot. Ze kwam er met de entousiaste steun van E.H. Richard De Buyst, die dan pastoor was van de parochie. De boeren voerden de bouwmaterialen gratis aan. Deze E.H. hield klaar en duidelijk van zijn parochie want hij gaf ook 27.000 frank uit zijn eigen zak voor een muur rond het kerkhof met 7 kapelletjes erin die de 7 weeën van O.L.V. uitbeelden. De inhuldigingsceremonie werd gehouden op 21 augustus 1927 in aanwezigheid van de E.H. Van Den Abbeele, de Deken van Lochristi.
Tijdens W.O. II hebben de Duitser op veel plaatsen de klokken gestolen. In de Overslag maakten ze in 1942 een gat in de muur van de toren om de grote klok langs daar naar beneden te gooien. In 1949 toen E.H. Philibert Seys pastoor was werd de oorlogsschade hersteld door De Bruyne Victor, een Wachtebeekse firma, voor de som van 18.250,00 frank. En een nieuwe klok van 587 kg werd in de toren gehangen op 17 november 1953. Haar peter was Henri Noë en haar meter Mevr. Achiel Spanhove. Ze werd ingezegend door E.H. Verhegge, de Deken van Lochristi.
In 1977 moesten weer belangrijke herstellingswerken uitgevoerd worden aan de kerk van de Overslag. Op 2 october 1977 waren al de leden van de kerkfabriek aanwezig; René David, de voorzitter, Omer De Cock, secretaris, Raymond Noë (Henri's zoon), schatbewaarder, E.H. Jan Verlijsdonck, de pastoor en ten slotte Achiel Van Acker en André De Smet, leden. De toren, het dak en de goten moesten alle een goede beurt krijgen. En binnenin moesten de muren schoongemaakt en herschilderd worden. Het herschilderen sleepte wel acht jaar aan. Het herstellen van het brandglas duurde van 1981 tot 1989 en in 1995 stond de kerktoren alweer in de steigers.
De Overslag heeft nog zijn Vagevuur. Tot in de 18de Eeuw hadden veel kerkhoven in Vlaanderen zo'n Vagevuur. Waar kwamen ze vandaan ?
In de Middeleeuwen werden de armen in vrij ondiepe graven te rusten gelegd en men kon op de kerkhoven heel wat beenderen en schedels van dierbare overledenen vinden tot die samengeraapt en ergens opgestapeld werden, in wat men het beenderhuis ging noemen. Daar wachtten ze dus op de verrijzenis. De Katholieken geloofden dat de heiligen na hun dood recht naar de Hemel gingen. Wie geen absolutie had gekregen voor doodzonden moest voor eeuwig naar de hel en alle anderen moesten na hun overlijden een tijd(je) straf uitzitten in het Vagevaar. De levenden bidden voor de zieltjes in het Vagevuur en het beenderhuis leek wel de ideale plaats daarvoor. Later toen men vond dat het maar beter was die beenderen en schedels weer te begraven werd het lege beenderhuis vaak omgevormd tot een soort aards vagevuur met beelden en schilderijen van brandende zielen.
In de Overslag bevindt het Vagevuur zich achter de kerk en de schilderij van de brandende zielen staat op houten panelen die erg te lijden hadden van het weer. De kerkrekeningen noemen het een Calvarie i.p.v. een Vagevuur. De schilderij werd in 1866 opgefrist door Jan Gijsel, een schilder van Zuiddorpe. En ze werd opnieuw opgefrist in 1885, nu door Carel Gijsel, misschien wel de zoon van Jan.
De Overslag is de enige deelgemeente van Wachtebeke. Het is nooit een onafhankelijke gemeente geweest met eigen burgemeester en schepenen.
Ten slotte nog iets... vrolijker, één van de grootste feestdagen hier is 8 september of de eerste zondag daaarna: dan is het kermis op de Overslag.
Bronnen: "Geschiedenis van de Parochie Wachtebeke-Overslag en het Kerkgebouw" door de Heemkundige Kring "Oud-Wachtebeke", 1996.
Meer foto's
Het Meetjesland
— Inhoudstafel
— Doorzoek onze Meetjesland webstek
MijnPlatteLand.com
Meest recente bijwerking : 09-05-2022
Copyright Notice (c) 2024