Uit tijdschrift "Ons Meetjesland", 1983, 16de jaargang, nr. 3
Heemkundige wandeling door Adegem (6)
VAN BALGERHOEKE NAAR MALDEGEM
DE FAMILIE HERREBAUT
Rechtover het Witte Huis zien we de mooi gerestaureerde woning staan waar eens de familie Herrebaut woonde. Vóór deze familie er kwam werd dit pand betrokken door dokter Franciscus Pots. Deze geneesheer was verwant met chirurgijn Gheeraert Pots waar we het daarnet al over hadden. Franciscus Pots was een zoon van Gervatius Pots die ook al het beroep van arts uitoefende.
In de jaren 1845-1847 heerste er in Adegem en omgeving een cholera-epidemie. Het verhaal doet de ronde dat dokter Franciscus Pots (12) aan de gevolgen van deze ziekte overleed. Hij was besmet geworden bij het verzorgen van zijn patienten en zou overleden zijn op de wijk het Kruisken. Alhoewel iedereen hem afgeraden had nog verder te werken deed hij zijn plicht tot het bittere eind. Hij was pas 53 jaar geworden en liet een weduwe met verschillende kinderen na. Zijn uitvaart had plaats op "dynsdag 16 februari om 9 uren: Solemnele uijtvaert hoogsten dienst voor Franciscus Pots met uytdeeling van brood aen den armen".
 |
| Het kruispunt, richting Maldegem, zoals het er vóór enkele jaren uitzag. Heel wat zaken zijn sedertdien veranderd of verdwenen, o.a. de drukbeklante kruidenierszaak "De Arend", ooit een der modernste zaken van Adegem. |
| (Verz. Walter Notteboom) |
Wat heeft dit nu allemaal te zien met dokter Guido Herrebaut vraagt de lezer zich allicht af ?
Wel, in hetzelfde jaar reisde de pas afgestudeerde geneesheer rond in de streek van Brugge. Zijn "speelreis" bracht hem ook naar "Pont de Paille" (Strobrugge).
De dokter wou ter plaatse komen kijken hoe en waar het gevecht tussen de Nederlanders en de Belgen had plaatsgevonden. Zoals overal ter wereld staan er bij bruggen en grensposten herbergen, zo ook te Strobrugge. De waardin, nieuwsgierig als alle herbergiersters, vroeg zich af wie die deftige jonge heer toch wel kon zijn ! Toen ze hem het bestelde glas voorzette zei ze dan ook dat ze vermoedde wie hij was.
Guido Herrebaut vroeg zich verbaasd af hoe de waardin dat zou kunnen weten. "Je bent ongetwijfeld de nieuwe dokter voor Adegem" zei ze, want de mare van de dood van dokter Pots had zich als een lopend vuurtje door de hele streek verspreid.
Zo kwam dokter Herrebaut te weten dat er een "plaats" open stond te Adegem. Hij aarzelde dan ook niet langer en spoedde zich naar de weduwe van de overleden geneesheer. In geen tijd werd er een akkoord gesloten waarbij dokter Herrebaut huis, inboedel en praktijk overnam. Guido Herrebaut werd al spoedig een achtenswaardig man in Adegem. Hij huwde met Juliana Wallyn, dochter van een Maldegems notaris. Spoedig werd hij ook voorzitter van de Kerkraad, lid van de Burgergodshuizen en Schepen van de gemeente. Het doktersgezin werd gezegend met verscheidene kinderen. Over drie ervan willen we toch nog een woordje meer vertellen, namelijk over Jules, Eduard en Florent.
 |
| DOKTER JULES HERREBAUT Deze opname werd gemaakt ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van het dokterschap van Dr. Jules. |
| (Verz. Hugo Notteboom) |
JULES HERREBAUT
Jules Herrebaut werd geboren in 1857. Evenals zijn vader studeerde hij voor arts en nam bij diens overlijden de artsenpraktijk over. Dokter Jules werd al spoedig even geliefd als dokter Guido. De Adegemse mensen die hem nog hebben gekend spreken nog steeds met de meeste eerbied over deze merkwaardige figuur. Dokter Jules was in woord en daad een geneesheer: niet alleen zorgde hij voor het lichamelijke welzijn van de mensen, ook het materiële lag hem nauw aan het hart. Hoeveel tientallen patiënten verzorgde hij niet volledig gratis ? Aan hoevelen leende hij geen geld ? De goedheid en behulpzaamheid van deze "Barmhartige Samaritaan" werden dra legendarisch.
 |
| Kaart III: Dit "Uittreksel uit het Kadastrale plan der gemeente Adegem" toont ons de toestand van het kruispunt in 1888. In dat jaar diende Charles Potvliege een aanvraag in om een stoommachine, een locomobile te mogen plaatsen in zijn stokerij. |
Naast dit alles was Dr. Jules een begaafd muzikant en beoefenaar van de wetenschap. Hij publiceerde een drietal werkjes over ingewikkelde medische onderwerpen.
Elke dag trok de zeer gelovige man naar de H. Mis. Het gebeurde meer dan eens dat hij, na een nachtelijke visite onmiddellijk de vroegmis bijwoonde.
Tijdens de oorlog weigerde hij zijn dubbel rantsoen voedsel, hoewel hij daar als geneesheer recht op had: liever had hij dat men het gaf aan een of ander gezin waar er grote nood heerste.
De Adegemnaren droegen dokter Jules op de handen ! Op dinsdag 17 oktober 1934 werd hij dan ook feestelijk gevierd door heel de gemeenschap ter gelegenheid van zijn 50-jarig dokterschap. Er werd hem een mooie buste van het H. Hart als geschenk van de gehele Adegemse gemeenschap aangeboden.
Tien jaar later werd de dokter nog eens in de bloemetjes gezet. Helemaal alleen zat hij in het hoogkoor van de kerk terwijl de priester een plechtige dankmis opdroeg. Naderhand verklaarde hij dat hij de repetitie van zijn uitvaart had bijgewoond. Een jaar later was het zover: in 1945 overleed hij. Bij zijn uitvaart vroor het dat het kraakte: de muzikanten konden voor hun betreurde voorzitter zelfs geen treurmars spelen want de instrumenten bevroren terwijl ze erop bliezen. De sneeuw lag bijzonder dik en een ijzige wind blies door de verlaten Adegemse straten. Door deze gure weersomstandigheden was er weinig volk in de kerk, doch zij die er waren konden hun tranen maar moeilijk bedwingen.
Dokter Jules werd echter niet vergeten. Een van de mensen die hem nog steeds in het hart draagt is de heer Herman Van de Kerckhove. Hij is het die er voor zorgde dat er in Adegem een DOKTER HERREBAUTLAAN kwam: een mooie rustige laan, even voorbij Balgerhoekebrug.
In het weekblad "De Vrijheid" van zondag 13 november 1944 verscheen er, naar aanleiding van het 60-jarig jubileum van Jules Herrebaut, volgend stukje: "Op 1 augustus was het 60 jaar dat de thans 87-jarige Dokter Jules Herrebaut zijn doktersambt aanvatte. Uitweiden over de verdiensten van den alombekenden menschenvriend zou ons zeker te ver leiden. Hij mag werkelijk een "goede Samaritaan" worden genoemd en stoffelijk en moreel wist hij steeds zijn patiënten, zoo armen als rijken, op te beuren en te helpen. Lichamelijke nood en zieleëllende werd door hem gelenigd, en nooit werd tevergeefs op hem beroep gedaan. Mogen wij Dr. Jules Herrebaut nog lang in ons midden houden !"
Eduard Herrebaut werd geboren in Adegem op 18 maart 1862. Op twintigjarige leeftijd vertrok hij naar het noviciaat van de witte Paters in Algiers (Maison Carrée). De Congregatie was nog maar pas enige jaren vroeger gesticht door Mgr. Lavigerie en stelde zich tot doel de bekering van Afrika te bewerkstelligen en het te bevrijden van de onmenselijke slavenhandel.
Vier jaar later werd E.P. Herrebaut priester gewijd te Tunis. Terug in België
vormde hij postulanten in Sint-Lambrechts-Woluwe. In 1888 vertrekt hij naar
Kibangi. De reis ging over Marseille en duurde niet minder dan zes maanden.
Op de verschillende missieposten waar hij werkzaam was (Kubanga, Mpala, Kiringu
(Boudewijnstad), Loesenda) zorgde hij voor de materiële
uitbouw. Vooral in Boudewijnstad verzette hij enorm veel werk, onder leiding van
de latere Mgr. Victor Roelens die wel eens de Vlaamse Lavigerie wordt genoemd.
Beide missionarissen worden trouwens als de stichters van Boudewijnstad
aangezien.
 |
| H. HARTBEELD Beeld geschonken aan Dr. Jules bij zijn jubileum. Op een plaatje opzij lezen we: "De bevolking van Adegem aan Dr. J. Herrebaut 1884-1934". |
| Foto Johan Van Laere |
In 1901 begon een ernstige darmaandoening Bwana Pererebo (verbastering van Père Herrebaut) te kwellen. Hij hield dit angstvallig geheim voor zijn medewerkers en toen het dan toch uitkwam was het te laat. Hij knakte volledig in elkaar en overleed begin juni 1902 in Loesenda. Hij werd begraven in een zijbeuk van de toen nog onvoltooide kathedraal van Boudewijnstad. Zo verloor Mgr. Roelens de laatste van zijn oudere medewerkers.
Adegem herdacht een zijner roemrijkste zonen op dinsdag 29 juli 1902. In 1949 werd links van de ingang van de kerk een gedenksteen onthuld om het aandenken aan deze pionier te vereeuwigen.
 |
 |
| (Verz. Hugo Notteboom) | |
De betekenis van deze man die op 40-jarige leeftijd overleed mogen we niet onderschatten. Pater Herrebaut was een pionier in de werkelijke betekenis van het woord. Zijn oversten zonden hem naar onontgonnen gebieden waar hij van de grond af aan moest beginnen. Gelukkig beschikte pater Eduard over een uitstekende fysische gesteldheid die hij kon koppelen aan een flink organisatietalent en koppig doorzettingsvermogen. Pater Herrebaut was "de goede herder die zijn leven voor zijne schapen heeft gegeven".
FLORENT HERREBAUT
Florent werd geboren op 19 november 1865. Hij volgde het voorbeeld van zijn illustere broer na en trad binnen in het Seminarie van Gent op 1 oktober 1887. Na een korte doch pijnlijke ziekte overleed hij te Adegem op 27 november 1889, nauwelijks 24 jaar geworden.
Dokter Guido Herrebaut bleef dus gedurende zijn leven niet gespaard: naast drie zonen (Honoré stierf in 1878), overleed ook nog zijn echtgenote vóór hem.
WALEWEG
Na dit wat lange intermezzo over deze belangrijke familie zetten we onze wandeling verder. In 1765 bestond de bewoning langs deze toch wel belangrijke weg uit niets anders dan twee kleine huisjes gebouwd op cijnsgrond. Het ene werd bewoond door Gerardus Blomme, het volgende stond op de hoek van de Waleweg. De weduwe van Laurens Van Hevele woonde er.
 |
| WERKMANSWONING Voorbij het huis van Dr. Herrebaut stond deze kleine woning. Hoewel men de mening was toegedaan dat dit huisje er reeds stond in de tijd van Maria-Theresia is dit niet het geval: het stamt uit de 19de eeuw en is één van de vele kleine woningen die toen aan de "Staatssteenweg" werden gebouwd. |
| Foto Heemschut "Ons Meetjesland" |
Aan de Waleweg woonde er niemand. Toch moet er op het einde ervan, op de hoek met het Broekelken, een paar eeuwen terug een belangrijke hoeve hebben gestaan, want op de kaart van het 8ste begin van het landboek uit 1765 en ook in het landboek van 1642 is er sprake van twee moten rontomme bewalt. Die verdwenen omwalde hoeve was een leen dat gehouden werd van de Burg van Brugge (14).
Het leengoed had een oppervlakte van 38 gemet lettel meer ofte min ligghende binden ambachte van maldeghem en binder prochie van adeghem noort vander kercke Philips van Lambrecht landt aende oostzijde ende den wallewech ande westzijde met ten noorthende ant brouckstraetken staende tvoors leen te vullen coope.
Omstreeks 1500 werd dit leen gehouden door Adriaen Bruusch. Zijn dochter Maria
verkreeg het in 1508, haar zuster Cornelia in 1518. Cornelia's zoon, Pieter de
Nyelles was er houder van in 1550. Lamsin de Maeckere kocht het in 1554.
Achtereenvolgens kwam het dan aan Jacob de Maeckere, Laurens de Maeckere (1570),
Tanneken de Maeckere (1611) en Maijken de Maeckere (1619). In 1642 was Jacques
Ochier er eigenaar van en in 1765 was dit Jan Baptiste De Block.
Het leen werd het Walland genoemd. Eventjes boven Balgerhoeke zou er eveneens
een leen liggen dat Walland geheten werd. Van het Adegemse Walland is meer dan
waarschijnlijk de naam van de Waleweg
afgeleid: Waleweg = weg naar het Walland. In 1559 wordt deze weg nog omschreven
als den nieuwen wegh. Toch komt de naam reeds voor in 1464: toten
walle weghe, vanden walleweghe, anden walleweghe... Ook lag hier de
Wallandtiende die gedeeltelijk op de parochie Adegem en Maldegem lag, want de
grens met de parochie Maldegem werd gevormd door de Waleweg.
SPOORWEG EEKLO-MALDEGEM
Alvorens tenslotte bij het eindpunt van onze wandeling te komen moeten wij nog een woordje zeggen over de spoorweg (15) die hier dwars door het besproken gebied loopt. De spoorlijn Eeklo-Brugge werd aangelegd door de "Société Concessionaire du Chemin de fer d'Eecloo à Bruges". Het was een private maatschappij waarvan de Eeklonaar Isidoor Neelemans de promotor werd. Om deze spoorlijn aan te leggen dienden er heel wat gronden onteigend te worden. Men koos echter de magerste gronden om den ijzeren weg aan te leggen: van over de Zandvleuge liep de lijn dwars door magere sparrebossen tot aan Balgerhoeke. Men volgde de zandige gronden van Malecote in Adegem tot aan de Kattenhoek en de magere Eetveldse Akkers in Maldegem. De maatschappij betaalde 4.500 fr. per hectare "uitgezonderd diegene verschuldigd voor prijs en pachtersrecht en voor den prijs der boomen... ". De maatschappij betaalde dus iets meer dan 2 fr. per... vierkante meter !!!
Die spoorlijn zou heel wat veranderingen teweegbrengen in het dagelijks leven van de mensen. Voor het eerst kon men nu op een gemakkelijke en goedkope wijze op reis gaan en vreemde steden bezoeken. Dat de bestaande maatschappelijke orde daardoor een lelijke deuk kreeg staat buiten kijf.
Voor het toenmalige Adegemse Gemeentebestuur was de ingebruikname van de lijn een feestelijke gebeurtenis die men passend wou vieren. Er werd door de raadsleden machtinamelging aen 't Schepencollegie verleend om de Opening der Sectie van Eecloo naer Maldeghem van den Yzeren Weg van Eecloo naer Brugge luisterrijk te vieren. Volgende beslissing werd unaniem aanvaard tijdens de gemeenteraadszitting van 28 oktober 1862: "ter gelegenheid van de opening van de Sectie van Eecloo naer Maldeghem van den Yzeren Weg die eerstdaags staet plaets te hebben, magtigt den raed het Collegie om de statie dezer gemeente met de Nationale vlag te versieren, den heer Concessionaris met zijn gevolg te onthalen, hem den erewijn aan te bieden en de aenkomst en vertrek van den trein met Kanonschoten te laten begroeten. De kosten hieruit voortspruitende die voor den ogenblik niet kunnen bepaald worden zullen in den begrootingsstaat van 1863 geregulariseerd worden". De korte Adegemse plechtigheid verzonk in het niet bij hetgeen er de heren te wachten stond in Maldegem ! Banket, vuurwerk, muziek en dans: het kon niet op !
Reeds in 1839 werd het Adegemse gemeentebestuur geconfronteerd met de aanleg van een spoorweg, zij het dan de lijn die door Aalter liep. Op 30 november 1839 kwam er op het gemeentehuis van Adegem een schrijven vanwege "le Bourgmestre et Echevins de la commune d'Aeltre". Zij wilden Adegem ertoe bewegen een "opposition contre le projet de déplacement de la ligne d'Aeltre" te laten tekenen. Het stadsbestuur van Tielt wou namelijk de stoomtrein op eigen gebied zien rijden wat Aalter zomaar niet nam ! Hoewel ze beweerden dat ook de gemeente Adegem er belang bij had dat de spoorlijn door Aalter zou lopen in plaats van door Tielt lijkt ons dat nu niet precies zo voor de hand liggend !
 |
| ADEGEM - STAATSSTEENWEG Opname een honderd meter voorbij het kruispunt met de Dorpsstraat. We zien de imposante villa van de bloemisterij De Prest. |
| (Verz. Walter Notteboom) |
De "opposition" welke door Adegem diende onderschreven te worden
luidde als volgt: (wij gebruiken de originele spelling !):
| PROJET DE PROTESTATION A messieurs les Membres de la Chambre des representants de Belgique !
Messieurs les Representants, |
 |
| BLOEMISTERIJ DE PREST De villa "St.-Joseph" was lange tijd een der mooiste huizen van Adegem. De bloemisterij was voor haar tijd zeer modern. De postkaart werd verzonden als "reclame" voor het bedrijf. |
| (Verz. Hugo Notteboom) |
Of Adegem dit schrijven ooit naar Brussel zond zal wel een raadsel blijven. Wat geen raadsel bleef is het feit dat Aalter zijn slag thuishaalde: de spoorweg volgde het oorspronkelijk geplande traject en zorgde ervoor dat Aalter groeide en bloeide !
Een honderd meter voorbij de spoorweg zouden we vroeger een grenspaal en de Hoge Brugstok gezien hebben. Nu rest er daar niets meer van. Daarmee zijn we dan ook aan het einde gekomen van onze uitstap. Over de bewoners en gebeurtenissen die plaatsvonden langs deze heerweg is lang nog alles niet gezegd ! We beperkten ons tot het voornaamste. Om te besluiten nog deze twee feitjes, zich afspelend elk in een verschillende tijd !
Pieter de Jaeger en Nikolaas Himschoot moesten op 26 februari 1782 compareren voor de Schepenen van het Ambacht (16). Ze zouden ondervraagd worden over eene hautdiefte bij hen begaen ontrent balgerhoecke op den 1sten deser bij sr Joannes Verstrynghe, schepenen van desen ambachte. Beide heren wachtten nog tot 5 maart om zich naar het Schepenhuis van Maldegem te begeven. Zij verklaarden er haut gecocht te hebben op de landen van Andries Keersbilck. Zij konden daarvan zelfs een schriftelijk bescheet voorleggen. Zij hadden het consent van Keersbilck om haut ofte bullen te cappen op sijn landen.
 |
| ADEGEM: STATIE De spoorlijn tussen Eeklo en Maldegem hield het iets langer dan een eeuw uit. Aangelegd in 1862 ging zij in de jaren zeventig ter ziele. Het station werd dan ook maar gesloopt. Achter de herberg van de familie Bollaert zien we de imposante molen van "Herpelincks". De molen hoorde oorspronkelijk toe aan Charles-Bernard Pots, mulder. Deze verkocht hem in 1850 aan Ferdinand Ceulenaere. In 1878 kwam hij in handen van Theodoor Herpelinck. In 1905 werd er ook hier een stoommachine geplaatst. Zwaar beschadigd in 1918 werd hij in 1920-1930 volledig afgebroken. De molenberg werd afgevoerd. |
| (Verz. Hugo Notteboom) |
Bij Verstrynghe hadden ze echter geen hout gehakt ! Toen Verstrynghe deze verklaring van beide schavuiten hoorde wist hij niet meer waar hij het had ! Hij had haut zien cappen op sijn landen en hen zien wegloopen elck met eene bijle. Op zijn geroep was De Jaeghere blijven staan, maar Himschoot koos verder het hazenpad ! De Schepenen raakten er niet wijs uit en de zogezegde dieven moesten dan nog maar eens compareren ! Ze waren echter niet van gisteren, want ze konden een mooi geschreven bewijs voorleggen ! Het briefje dat Andries Keersbilck ter ontlasting schreef steekt nog steeds in het resolutieboek: Den onderschreven bekent Niclaeys himschoot en Pieter de jaeger consent geven thebben om de bullen te cappen in het land van bernardus keirsbilck bij order van mijn vader Adriaen Keirsbilck. Verstrynghe zal wel sprakeloos gestaan hebben !
Het volgende feitje speelde zich af voor de herberg van de familie De Pré, vlak voorbij het huis van Dr. Herrebaut. Twee Maldegemse voerlui waren er binnengestapt om hun dorst te lessen. Twee fietsende rijkswachters passeerden er en beide mannen werden geverbaliseerd omdat ze "hun getrek op de baan hadden laten staan en omdat de paarden twee wagens moesten trekken". Hun protesten dienden tot niets: men mocht nu eenmaal geen gespan alleen laten. In de tijd dat er nog geen auto's reden moest men dus ook op zijn tellen passen !
Hugo Notteboom.
__________________________
(12) Heel wat inlichtingen over de familie Pots en Herrebaut werden ons
bezorgd door Ernestine, Maria en Jozef De Keyzer, waarvoor onze hartelijke dank.
(13) Met dank aan William Blondeel voor de gegevens over Pater
Eduard Herrebaut.
(14) SAB. Burg van Brugge, 519, Leenboek van de Burg van
Brugge, f° 213 r.
(15) Over de Spoorweg:
PAA. 219. Verkoop van grond voor de aanleg van de spoorweg, 1861.
Vrij Maldegem, 1862-1962: Honderd jaar "trein" te Maldegem (27 juni 1980).
GAM. Archief Adegem, Verslagboek Gemeenteraad 1860-1880.
RAG. Adegem; 52, Niet geklasseerde briefwisseling, 1839.
(16) RAG. Ambacht Maldegem. 604, Resolutieboek 1779-1794.
Heemkundige wandeling door Adegem 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 10 - 11 - 12
| Vorig: (foto) Witte Moer |
Inhoud van 1979, jaargang 12 |
Volgend artikel: Kuieren in Watervliet |
| Inhoudstafels |
|
1968 -
1969 -
1970 -
1971 -
1972 -
1973 -
1974 -
1975 -
1976 -
1977 1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986 |
Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!
MijnPlatteLand.com
Meest recente bijwerking : 21-04-2021
Copyright Notice (c) 2024