Uit tijdschrift "Ons Meetjesland", 1986, 19de jaargang, nr. 1

Wandeling door Adegem heen....

VAN DE MOLENSTRAAT
NAAR RAVERSCHOOT

I. DE MOLENSTRAAT

De Molenstraat, die reeds op de kaart van Pourbus zo genoemd wordt, was een vrij belangrijke weg in Adegem.  Zo sprak men vroeger niet van de straat die van de Hoeke naar de Kruipuit liep, neen, er werd gesproken over de straete leydende vanden houcke naer de Lieve bij Raverschoot brugghe, of als men van Raverschoot kwam, van het rabot deur het landt van Adraen Snebbaut tot de straete ende soo lancxt de straete westwaert de meulen voorbij ende soo tot den houck.

Als we daarnet schreven dat de Molenstraat een vrij belangrijke weg kon genoemd worden dan bedoelden we dat meer in economisch opzicht.  Immers de molen die er stond werd zeer druk bezocht.  Met de bewoning aan deze weg was het maar povertjes gesteld.  In 1642 stond er precies één woning op de zuidhoek van de Molenstraat met wat nu de Spanjaardshoek genoemd wordt.  Deze kleine hoeve werd achtereenvolgens bewoond door: Elias Staelens (1640), Jan Versluys (1702), Jan Van Leeuwe (1729), Marten Wieme (1735), Pieter Buylaere (1740) en Jacobus Moeraert in 1760, maar dan waren de gebouwen reeds verdwenen en was de hoeve een partij zaailand geworden.

Op de noordelijke hoek lag een partij land die in 1642 eigendom was van dheeren paters van de Societeyt Jesus.  Deze partij kende in de loop van een eeuw verscheidene gebruikers.  Omstreeks 1760 was het stuk land en de er toen op staande gebouwen eigendom van Carel Van Waeyenberghe die dit hoevetje verpachtte aan Jan Roete.
Daarmee hebben we alle bewoners van de Molenstraat vanaf de Hoeke tot aan de molen.  Pas in de loop van de 19de eeuw werden er meer woningen gebouwd, nu heeft de straat zelfs een residentieel karakter gekregen !

II. DE GRIJZE MOLEN

Het driehoekig driesje waarop de molen tot op het eind van vorige eeuw stond ligt nu braak.  Zelfs een onervaren bezoeker kan nog duidelijk zien waar de molen eens stond.  Volgens Daniël Verstraete zou deze molen altijd deel hebben uitgemaakt van de hoeve Malecote.

In 1582 bestonden er twee molens in Adegem: Joos Goethals en Cornelis Coppens hielden de koornwindmolen van prochie Adeghem voor 44 pond en 4 hoet rogghe meels in pacht van de Heer van Maldeghem.  De stampmeullene werd door Filip Martens en Pieter Dijserinck gebruikt.  Beide molens waren met elkaar verbonden door de straete loopende van den oliemeulen naer den coornewintmuelen.  Er vertrok hier ook nog een molenwegel naar Heulendonk waar ook vrij veel landbouwers woonden en graag een korte weg naar de molen namen.

De omgeving van de Adegemse "Grijze" Molen volgens het landboek

De naam Grijze Molen of Grijzevoorde Molen raakte in de loop van de 17de eeuw in onbruik.  Men sprak toen nog maar over den rossemeulen, over den rossemeulenwal en over een stuk land daer het rost cot staet.  Deze namen wijzen er op dat er hier naast de windmolen, ook nog een rosmolen in bedrijf was.  Een rossekot, orsekot, ossekot of rostkot was een gebouw waarin de molenstenen om graan te malen niet door zeilen maar door een paard, dat in ene cirkel rondging, voortbewogen werden.

Het rossemeulenhof was in 1642 eigendom van Gillis De Smet die nog wel meer molens in bedrijf had op het Ambacht Maldegem: o.a. te Balgerhoeke, op de Kruipuit, op het Molentje te Maldegem, nabij Strobrugge enz.  In de loop van de 17de eeuw kwam de molen in bezit van de familie Peers die er tot in het midden van de 19de eeuw eigenaar van bleef.  In 1700 treffen we Marten Peers de jonge als uitbater aan, in 1731 een Johannes Peers, in 1771 Jacobus Peers.  Jacobus Peers was gehuwd met Emilienne Wauters en het paar had drie kinderen.  Knecht was de 25-jarige Bemard De Vendt, meid de 18-jarige Petronella Wiele.

Marten Peers baatte de molen toen niet meer zelf uit: hij verhuurde hem aan Francies Pots, gehuwd met Marie Matthijs.  Francies was toen pas 26 jaar en enkele decennia later bezat hij reeds zijn eigen molen !

De Peersmolen was in 1818 de beste van de drie Adegemse molens: "Il y a dans la commune d'Adeghem trois moulins à vent servant à moudre de la farine.  L'expert les a classés en deux classes; il estime que la meilleure des trois, appartenent à la veuve de Jq Peers, doit être évaluée à 400 francs en revenu brut.  Les deux autres appartenant à Fois.  Pots et Philippe Matthijs forment la deuxième classe.  L'expert estime qu'ils doivent être évalués en revenu brut à 300 francs..."

Omstreeks 1850 treffen we hier Franciscus Savat aan als mulder.  In 1863 verkopen de erfgenamen Peers de molen aan bakker Leon Standaert die de molen afbreekt en hem laat verplaatsen naar de wijk het Kruisken.  Het jaar 1936 betekende het einde voor deze molen: onder het oog van een massa belangstellenden werd hij omver getrokken !

Daarmee kwam dan ook een detinitief einde aan de geschiedenis van de molen: enkel de toponiemen Molenstraat en Oude Molen herinneren er ons nog aan dat hier eeuwenlang de molenwieken zoevend de lucht doorkliefden !

III. DE KRUISWEG VAN HET WESTEINDEKEN

Als men van de Oude Molen naar Raverschoot wil wandelen kon men vroeger verschillende richtingen uit.  Ofwel nam men de weg die rechtdoor loopt, aan den stulpaert en den paelinck sloeg men rechtsaf en voorbij het Stulpaerdeken kwam men op de Raverschootstraat.

Er was nog een tweede mogelijkheid: men kon de Rispenboswegel nemen.  Deze veldwegel begon daar waar nu de hoeve van Urbaan Van Vooren staat en liep rechtdoor de stukken land om een eindje voor de hoeve van de heer Coene eveneens op de Raverschootstraat uit te komen.  Door deze wegel te nemen sneed men een hele hoek af.  De hele "parlaffe" grond waar deze "wegelink" doorheen liep wordt nu nog den Rispenbos genoemd.

Het "Standaert" -molentje net vóór de afbraak in 1936.

We bevinden ons hier trouwens aan het einde van de Molenstraat en bij het begin van het Westeindeke.  Van hieruit kon men naar Malekote, en aan de andere kant liep het Lieve Vrouwstraatje naar Heulendonk.

De kruisweg van het Westeindeke nu is precies opgericht waar die Rispenboswegel liep; dat is nu nog duidelijk te zien: tussen de straat en de kruisweg ligt een grasplein: dat was het begin van de wegel.  In feite is het paadje langs de 14 staties de oorspronkelijke wegel !

1. Herkomst van de grond

Het gehele stuk waarop de kruisweg staat hoorde in 1642 toe aan Gillis De Smet over wiens zoon we het daarnet hadden, en aan de erfgenamen van Jan de Mey.  In 1765 was de kerk van Adegem eigenares van de gehele partij die een oppervlakte had van 465 roeden.  Pieter Van de Voorde pachtte de partij toen.  De Adegemse kerk bezat hier nog wel meer eigendom.  Velen zullen nu denken: daarom staat de kruisweg daar, op eigendom van de Adegemse kerkfabriek !

De zaak is echter heel wat ingewikkelder !  In 1788 werd de partij en de daarbij horende hoeve verkocht door de kerk aan Pieter Van de Voorde, de pachter.  De familie Van de Voorde verkocht op haar beurt de grond aan de Eeklonaar Jozef Gimbercie.

2. De familie Gimbercie

Jozef Bemard Gimbercie was afkomstig van Oudenaarde.  Hij huwde met Theresia De Smedt uit Lovendegem en kwam zich in Eeklo vestigen (1739).  Zijn zoon, Johannes Franciscus (° 1761) huwde met Maria Theresia Steyaert.  Johannes was kleermaker en winkelier.  Uit het huwelijk sproot Jozef Vincent Gimbercie voort, en het is deze telg van de familie die ons verder interesseert.

Jozef Vincent huwde met Vincentia De Vos, woonde op het Oosteindeke (Stationsstraat), was lijnwaaddrukker in blauwe verven, brouwer en geneverstoker.

Omstreeks 1850 kwam hij dus in het bezit van de grond waarop vele jaren later de kruisweg zou worden opgericht; het was in die jaren een partij bos groot 9 a 70 ca.  Jozef en Vincentia kregen drie kinderen: Francies (geneverstoker), Marie (bierbrouwster en geneverstookster) en tenslotte Mathilde (rentenierster).  Deze drie kinderen bleven ongehuwd.

3. De familie Dhondt

Pieter Dhondt, gehuwd met Angeline Verlé, was afkomstig van Sint-Laureins.  Hun zoon, Antoon Francies Dhondt vestigde zich in Eeklo als koopman en voerman en huwde met Johanna Theresia De Vos, zus van Vincentia De Vos waarmee Jozef Vincent Gimbercie gehuwd was.

Antoon en Johanna werden de gelukkige ouders van twee kinderen: Aloys en Virginie-Marie.  Hun moeder stierf in 1846 op 46-jarige leeftijd.

Weduwnaar Antoon Francies huwde twee jaar later met Serafina De Vos, zus van zijn eerste vrouw.  Zij dienden er speciale dispensatie voor te krijgen van de koning.  Uit dit tweede huwelijk kwamen geen kinderen voort.  Serafina overleed eveneens op 46-jarige leeftijd.

Aloys Dhondt huwde in 1880 met Prudence Goethals.  Hij oefende toen het beroep van zoutzieder en wijnsteker uit.  Het huwelijk van Aloys bleef kinderloos.  Zijn zuster Virginie huwde nooit en woonde steeds in bij haar broer.

Iedereen begrijpt dat Aloïs een zeer welstellend burger werd: hij erfde van zijn eigen ouders, van zijn schoonouders, van zijn tante Vincentia en van neven en nichten.  Toen zijn zus Virginie in 1905 overleed was hij de enige erfgenaam !

4. De oprichting van een kruisweg

Aloys Dhondt liet op zijn eigendom op het Westeindeke een kruisweg oprichten, dit om de nagedachtenis van zijn overleden nicht, Mathilde Gimbercie (+ 1 juni 1903) te eren.  Daar het hier een eerder private aangelegenheid betrof konden we de precieze datum van oprichting niet terugvinden: het moet echter in 1904-1905 geweest zijn.  Waarschijnlijk had nicht Mathilde de oprichting van dit veldkruis in haar laatste wilsbeschikking beschreven, maar ook dit is niet zeker.

Titelblad van het parochieblad "Het Kruis" naar een ontwerp van juffrouw Maria Tuypens (1952).  Het kruis van het Westeindeke en het kruis op de kerktoren verbinden de hele parochie.

De zware arduinen blok en het daarop staande kruis wegen om en bij de 3.000 kg.  Het geheel werd door een voerman uit Gent naar het Westeindeke gebracht.  Het duurde niet lang of de kar bleef steken in het mulle zand.  Verscheidene boeren boden hulp en na veel moeite kwam het bijna drie meter hoge kruis toch op zijn plaats.

De inzegening van deken Hulpiau bracht heel wat Eeklonaars naar de afgelegen wijk.  De Oude Molen en het Westeindeke waren mooi versierd: in de bomen hingen vaandels die men uit Eeklo had laten overkomen.  Voorbij het kruis, een eindje in het Lieve Vrouwstraatje was zelfs een tent opgericht waar de dorstigen zich konden laven.

De inwijding werd een luisterrijke aangelegenheid.  Kort erna overleed juffrouw Virginie Dhondt, op 31 oktober 1905.  Ter nagedachtenis aan het overlijden van zijn zus liet Aloys de kruisweg vervolledigen: er werden dertien kapelletjes opgericht door aannemer Borgonjon uit Adegem.  Het geheel kostte om en bij de 14.000 fr., in die tijd een niet onaardig bedrag.

5. Wie vervaardigde de beeldengroepen ?

De reliëfs meten 47 bij 49 cm. en er staan 71 personages op afgebeeld.  Tot nu toe wist niemand wie ze vervaardigde.

Om het raadsel op te lossen keren we terug naar Aloys Dhondt.  Hij was rijk én een man van aanzien in Eeklo.  Hij was niet alleen lid van de kerkraad maar werd er ook penningmeester van.  Is hij trouwens niet een van de promotoren geweest bij de bouw van de nieuwe kerk ?  Aloys was daarbij zeer vrijgevig.  Alleen al aan de Eeklose kerk schonk hij: een beeld van de H. Augustinus, het altaar in de kapel van de Zeven Smarten, de doopvont, het basreliëf onder het doksaal, beelden van de H.H. Petrus en Paulus enz.  Ook andere familieleden schonken waardevolle zaken aan de kerk.

Wel merkwaardig is dat wat Aloys schonk vervaardigd was door één en dezelfde man: Matthias Zens.

Matthias Zens was een uit Duitsland overgewaaid kunstenaar die in Gent een groot kunstatelier bezat waar vooral kerkelijke kunst werd vervaardigd.  Voor zijn werk ontving hij zelfs het ereteken "Pro Ecclesia et Pontifice".

Het is dus zo goed als zeker dat Aloys Dhondt zijn vriend opdracht gaf om de kruisweg te vervaardigen.  Trouwens, stijl vergelijkingen met andere werken van Zens sluiten alle twijfel uit !

6. Inzegening van de kruisweg

't Getrouwe Maldeghem, 22 juli 1906:
"Op den wijk van West-Eindeken is een prachtigen kruisweg geplaatst geschonken door de achtbare familie van den heer Aloys Dhondt-Goethals.  De wijding van den kruisweg zal later medegedeeld worden".

't Getrouwe Maldeghem, 23 september 1906:
"Zondag wordt alhier gewijd de kruisweg aan 't Kruis van 't Westeinde geschonken door de familie Dhondt uit Eeklo".

Afroepboek, parochie Adegem:
"Zondag aanstaande 16 september 1906, wijding van den Kruisweg op het Westeindeken na de Vespers".

Idem afroepboek, zondag 23 september 1906:
"Vandaag is het geene Congregatie.  Na de Vespers en Lof zal de kruisweg gewijd worden op het West-Einde; ter deser gelegenheid zal er daar een sermoen gedaan worden door eenen Eerwaarden Pater".

In het Adegemse kerkarchief wordt het originele document van de oprichting bewaard; dit stuk moet trouwens bewaard blijven op de plaats waar de kruisweg zich bevindt.  Pastoor De Troyer richtte een aanvraag om de kruisweg te mogen oprichten aan de Overste van de Gardianen in Eeklo.  Pater Cornelius Gallier verleende deze op 31 augustus 1906 en pater Van Walleghem bevestigde "een kruisweg te hebben opgericht op hogergenoemde plaats".  Ook de bisschop had zijn toestemming gegeven.  Zo ziet men maar dat het oprichten van een kruisweg door een administratieve molen moest !

7. Terug aan de kerk van Adegem.

Aloys Dhondt overleed op 4 november 1921 op 85-jarige leeftijd.  De familie besloot de kruisweg met de erbij horende grond aan de kerk van Adegem te schenken.  In de verslagen van de Adegemse kerkraad lezen we daaromtrent (7 januari 1923):
"Aanveerding van eene partij land op het West-Eindeke waar de kruisweg op staat.  De goedhertige en christene weduwe mevr. Aloys Dhondt-Van Wassenhove zou den kruisweg dien zij daer ten jare 1906 opgericht hebben op hunnen eigendom, een altijddurend bestaan willen verzekeren.  Daarom begeert zij hem te schenken aan de kerk; doch, om in den onderhoud te voorzien, geeft zij terzelver tijd het stuk land waarop hij gestaan en gelegen is".

Een tweetal beeldengroepen van de kruisweg.

Julie en Pauline Standaert uit Balgerhoeke voegden er nog een stukje grond bij "om zoo een geheel eigendomsdeel rond den kruisweg te vormen".

Naast de last van het onderhoud moest er nog ten eeuwigen dage een mis worden opgedragen ter ere van de schenkers.  Camiel Van Vooren pachtte het land tegen 40 fr. per jaar en onderhield de kruisweg en de omgeving ervan.

Zo kwam - wonderlijk toeval ! - een stuk land, dat eeuwenlang eigendom was geweest van de kerk, in 1788 werd verkocht, na meer dan twee eeuwen opnieuw in bezit van dezelfde kerk !

8. En tenslotte...

Uit het gehele Meetjesland kwamen bedevaarders naar deze zo prachtig en rustig gelegen kruisweg.  In groep of alleen, allen kwamen ze er om te bidden, een genezing af te smeken enz.

Toen kwam die ellendige oorlog !  Op zondag 5 mei 1940 toog Adegem ter beevaart om gespaard te blijven.  De schade aan Adegem bleef inderdaad gering.  Gedurende de oorlogsjaren was er bijna elke zondag een "noodkruisweg".  In 1944 werd er weerom veel naar het Westeindeke getrokken, want opnieuw waren de mensen heel erg bang.  Al bij al viel de bevrijding toch nog mee...

De keerzijde van de medaille was dat de kruisweg materieel erg te lijden heeft gehad.  In 1940 werd zelfs een hele statie vernield.  Erger was de schade toegebracht door de natuurelementen.  In 1947 gebeurde een eerste grondige herstelling die 18.613 fr. kostte.

9.... was er "Het Jaar van het Dorp" !

In 1978 onderging de kruisweg een tweede grote restauratiebeurt.  Dank zij het "Comité van O.L. Vrouw van de Weg" en het plaatselijke Davidsfonds restaureerde de fijnzinnige Adegemse kunstenares, juffrouw Maria Tuypens, de kruisweg op een onnavolgbare wijze.  Het werd voor haar ook een beetje een "kruisweg" maar met de hulp van velen (de koster bouwde zelfs een unieke restauratiehut !) maakte juffrouw Tuypens een pareltje van de toen 62-jarige kruisweg.

(vervolgt)
Hugo Notteboom

Heemkundige wandeling door Adegem 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 10 - 11 - 12

Vorig artikel: «In de Barrière» te Adegem

Inhoud van 1986, jaargang 19

Volgend artikel: Bouwstenen tot de geschiedenis

Inhoudstafels

1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking :  21-04-2021
Copyright Notice (c) 2024