Wat nu met de douaantjes?

Uit tijdschrift "Ons Meetjesland", 1980, 13de jaargang, nr. 4

WAT NU MET DE DOUAANTJES ?

Bovenstaande titel zou misschien beter uitkomen in een Antwerps streekblad, dààr immers worden de grensbewakers "douanen" genoemd. Hier, in het Meetjesland, spreekt men meer over de "kommiezen".

Elke Meetjeslander weet allicht dat wij voor een groot stuk met onze grenzen aanleunen tegen Holland: van het kanaal Gent-Terneuzen tot en met Middelburg moet dat, ruw geschat, toch wel rond de vijftig kilometer zijn.

Grenzen brengen automatisch grensbewaking mee, en de mannen die daarmee belast worden noemt men in onze streek kommiezen.

De oudsten onder ons herinneren zich waarschijnlijk nog heel goed het strakke, militaire kaki-uniform van rond de eeuwwisseling, dat nog tientallen jaren in voege gebleven is: harde, hoge kepi, hoog opstaande jaskraag, broek met strakke, groene bies op de buitenkant, en, tegen de kou, de grote mantel met de kap, die los over de schouders hing. Daarbij werden steeds, 's zomers zowel als 's winters, de zware hoge schoenen en de beenkappen gedragen. Enkel om plechtigheden bij te wonen mocht de lange, losse broek aangetrokken worden. Het uniform was voorzien van donkere knopen, kwestie van niet opgemerkt te worden bij donker.

In die tijd was alles te voet en moest men zes maal tien uren dienst per week doen. Die zestig uren waren voor de helft dag- en voor de helft nachtdiensten.

Als men toen de kommiezen tegenkwam - altijd met twee - in de vooravond, dan droegen ze niet zelden een pak op de rug... Dat was hun zogenaamde "slaapzak": een grote zak, die aan de zijkant tot halfweg volledig dicht was en verder met knopen kon gesloten worden. De zak was van zeer dicht geweven jute, met binnenin een schaapsvel. Het gebeurde toen regelmatig dat de tolbeambten drie tot vijf uren lang op dezelfde plaats de wacht moesten houden. Om dat bij koud weer vol te kunnen houden was de slaapzak hun voornaamste verwarmingsmiddel. Na de eerste wereldoorlog werd dat uitrustingsstuk afgeschaft. Sommige oudere douaniers bleven echter hun slaapzak verder gebruiken, tot zeer lang nadien.

Ook het smokkelen geschiedde toen vanzelfsprekend te voet, en wel langs de meest onmogelijke landwegjes en wegels, zelfs doorheen de velden. Petroleum, bloem en suiker vonden hun weg naar Holland; koeien, kalveren en biggen kwamen naar België. Het was er dus om te doen ongezien de smokkelaars voor te zijn... vandaar die lange wachttijden !

Bijna elk dorp langs de grens, of in de tweede lijn, had een douanebrigade. Dat duurde zo tot 1933, toen het rijwiel zijn intrede deed bij de kommiezen. Vanaf 1934 werden er wielrijdersbrigaden opgericht. Dat bracht een lichte verandering mee aan het uniform. Gelet op de snelheid is het normaal dat men per rijwiel meer wind opvangt dan als men te voet is. De mantel moest dus aangepast worden. De kapmantel bleef behouden, doch hij werd aangevuld met een prachtige, goed sluitende kapotjas, die van een platte, gesloten kraag voorzien was. En dat laatste was zeer goed, want een sjerp, zelfs van bruine wol, mocht toen niet onder dienst gedragen worden. Het Hoofdbestuur ontdekte toen eveneens dat er laarzen bestonden: die mochten van dan af, bij regenweer en 's nachts, ter vervanging van de hoge schoenen en de beenkappen gedragen worden.

Van bij het oprichten der douanediensten tot rond 1942 was elke tolbediende verplicht zich dagelijks bij het posthoofd te melden om zijn dienst voor de volgende dag in ontvangst te nemen. Het posthoofd, de brigadier, moest streng zijn, het minste verzuim werd bestraft. Echt militair dus !

Kort na Wereldoorlog II is er een volledige omwenteling gekomen. Vanaf januari 1948 is alles meer soepel geworden, ook de dienstkledij. Er kwam een platte uniformpet, met brede rand. De hoge kol van het vest en de kapotjas is vervangen door een openliggende kraag met revers, waarbij natuurlijk het kakihemd met dito stropjas gedragen wordt. Ook werden de lange broek en de gewone, lage schoenen voor de meeste diensten toegelaten. De schoudermantel bleef alleen voor de velddienst behouden. En de knopen waren van wit metaal, iets dat beter uitkwam bij de nieuwe snit.

Doch naast die modernisering inzake dienstkledij deed ook de sociale vooruitgang zijn intrede bij de douane: het aantal en de duur der diensten verminderden geleidelijk.

Deze veranderingen deden het militair karakter van de toldienst, en het militair voorkomen van zijn kommiezen afzwakken. Het meer burgerlijk uniform werd door de personeelsleden goed onthaald, vooral door de jongere. De uitvoering van de diensten werd er aanzienlijk door verlicht. Vooral in de zomer waren de hoge kol en de beenkappen vaak hinderlijk.

Ook de motorisatie, die er sinds 1962 volledig doorgekomen is, bracht veranderingen mee. De lange jassen, niet gemakkelijk in de auto's, werden steeds minder gedragen en vervangen door de korte canadiennes, met lederen knopen.

Een heel wat belangrijker gevolg, dat echter hoofdzakelijk voortvloeide uit de steeds verder uitgebouwde en toegepaste Benelux-overeenkomsten, was het afschaffen van veel grensbrigaden. De plaatselijke bevolking, vooral de middenstand, heeft dat niet goed kunnen opvangen. De kommiezen waren een beetje hun beschermers...

En nu, na al die jaren kaki, moet dat verdwijnen...

De grensdouanier van vroeger is nu meer een ambtenaar van financiën geworden, die evenveel in het binnenland als aan de grens werkt, en die het met iedereen te doen heeft. Dus een ander uniform, en een nieuwe kleur... Vanaf 1 maart 1978 werden het allemaal blauwe kommiezen ! Weer een ander snit, meer naar het burgerpak toe.

Toch wel een beetje jammer ! Iedereen, Belgen zowel als buitenlanders, zijn onze tolbeambten zo goed gewoon in kaki. Het zal weer even wennen worden !...

Februari 1978.
† M. Verbeke.

Separator

Inhoudstafels

1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977
1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking : 06-06-2023
Copyright Notice (c) 2024