Schoolfeesten in de late Middeleeuwen

Uit tijdschrift "Ons Meetjesland", 1972, 5de jaargang, nr. 1

Schoolfeesten in de late Middeleeuwen

«Item so waeren de bailliu, beurchmeester, schepenen ende notabelen vander stede ghebeden ten hetene (te eten gevraagd) met heer vincent moortamer als heselpaus (ezel paus), hier vander kercken ghecoren (verkozen en gekroond), ende hem was ghepresenteert vijf canen (kannen) wyns van 10 groot den stoop, comt 3 p. parisis»...

«Item so quaemen teecloo up alderkinder dach (28 december, Onnozele Kinderendag) laest lede de ghezellen van der kercken van caperic (Kaprijke), met eeneghe van der wet van caperic, ende brochten met hemlieden een en bisscop die sy ghecoren hadden ende hemlieden was ghepresenteert 2 canen wyns van 10 groot den stoop, comt 40 s. parissis»...

Dit lezen wij in de oude stadsrekeningen van Eeklo, einde 1485 en het gaat dus over de verkiezing van een «ezelpaus» en van een «schoolbisschop». Bij verder onderzoek kwamen wij tot de vaststelling dat er inderdaad ook te Eeklo, tijdens de late middeleeuwen, een paar dagen vóór Onnozele Kinderendag, telkenjare een ezel paus of -bisschop aangesteld werd, onder de schoolgaande jeugd. Die schoolgaande jeugd bestond in die tijd enkel maar uit de kinderen van de begoede stand.

Deze kinderfeesten werden meer gevierd door de oudere personen dan door de jeugd zelf; zij waren steeds van grote omvang en begonnen in de parochiekerk. Gezien dit feestvertoog ook te Kaprijke gebeurde, mag men wellicht veronderstellen, dat zulks waarschijnlijk eveneens het geval was in verschillende andere Meetjeslandse dorpen, maar wegens het ontbreken van archivalische bronnen zal dit nu niet altijd meer te achterhalen zijn. Ook in West-Vlaanderen was het zo : te Damme staat de «eselpaus» geboekt in 1457 en de «bisscop van de scolieren» in 1461; te Oudenburg in 1465; te Kortrijk in 1308 en 1473, enz. En overal is er spraak van «cannen wyns» die hem aangeboden werden !

Enkele dagen vóór 28 december werd de schoolbisschop of de ezelpaus dus verkozen, gewoonlijk uit de begoede burgerij die een flinke maaltijd kon betalen. De manifestatie van de aanstelling en de kroning gebeurde in de kerk zelf. Het hoogkoor werd ingenomen door de choralen en de medegezellen van de verkozene; zij zongen de kerkelijke getijden. Hij die in bisschop verkleed was — de ezelpaus — kreeg de mijter op het hoofd en de staf in handen tijdens de eerste vespers, bij het zingen van het vers uit het Magnificat: «Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles — Hij heeft de machtigen van de tronen neergehaald en de kleinen verheven.» Het stadsbestuur en de notabelen waren eveneens aanwezig. Na deze plechtigheid werd de ezelpaus of de schoolbisschop ontvangen door het stadsbestuur en een receptie aangeboden, waarbij de wijn rijkelijk vloeide. Daarna volgde op de middag een groot feestmaal ten huize van de verkozene, waarop het stadsbestuur en de notabelen terug mee aanzaten.

De stad en de kerk schonken een toelage. Gedurende de plechtigheid 's morgens werd er met de schaal rondgegaan in de kerk, om met de opbrengst de onkosten te helpen betalen, en niemand liet na zijn penning te gunnen. Zelfs schonk graaf Filips de Goede, te Brugge, jaarlijks een som geld voor «l'Evêque des Innocents» (Kan. Lescouhier). Te Kortrijk, net als te Eeklo, werd de ezelpaus beschonken door de wethouders, zoals blijkt uit de stadsrekeningen van 1308, 1311, 1473, 1475, 1483, 1491, 1500, 1506, enz. In de Sint-Salvatorskerk te Brugge werd de kinderbisschop gekleed op de kosten van de kerk.

Dit feestgebeuren greep in 1485 dus plaats te Eeklo in de Sint-Vincentiuskerk en ten huize van Vincent Moorthamer. De familie Moorthamer was zeer bekend en verschillende leden waren timmerman van beroep. Hun namen komen regelmatig voor in de stadsrekeningen, vooral in verband met herstellingswerken of nieuwwerk aan het stadhuis en andere openbare gebouwen, in houtwerk uit te voeren. Vincent Moorthamer zelf vinden wij terug als de uitvoerder van reparatiewerken aan de brug van Raverschoot in 1436; vermoedelijk was hij de grootvader van de gelijknamige ezelpaus, vermits hij in 1485 minstens 65 à 70 jaar moet geweest zijn. Uit het feit dat ook deze familie meermaals door het stadsbestuur met het uitvoeren van openbare werken werd belast, kan men weerom afleiden dat de verkiezing ook te Eeklo aan de burgerij voorbehouden bleef.

Het moet alleszins een eer geweest zijn voor een kind, tot ezelpaus of kinderbisschop te worden verkozen. Inderdaad, men verkoos de primus van de school. «De leerling die het meest uitmuntte door vlijt en goed gedrag, werd door de rector en zijn hulponderwijzers tot bisschop der knapen verkozen. Met zijn medeleerlingen volbracht deze knaap dan op Onnoozelekinderendag zekere kerkdiensten, waarbij het geenszins aan vroolijkheid, dartele spelen en maaltijden ontbrak» (Kan. D. Lescouhier, Geschiedenis van het Kerkelijk en Godsdienstig Leven in West-Vlaanderen, Brugge, 1926, blz. 136 en 170-171).

Soms werd de schoolbisschop of ezelpaus reeds op het Sinterklaasfeest aangeduid, in het vooruitzicht van 28 december. Op andere plaatsen, zoals te Roesbrugge-Haringe in 1518, eindigde het vertoon op Onnozele Kinderendag met een «sotternie» of kluchtspel in open lucht.

Wij zien dat het Kaprijkse gezelschap met zijn schoolbisschop zelfs naar Eeklo kwam. Dit gebeurde inderdaad meer en gaf dan aanleiding tot wederzijdse bezoeken, ontvangsten op het schepenhuis, uitgebreide manifestaties in de onderscheiden kerken en toneelvoorstellingen. Men raadt licht dat het er soms wat àl te bont aan toeging, met al die «cannen wijns»...

Juist om reden dat er met het fatsoen soms wel àl te losjes omgesprongen werd, heeft de hogere kerkelijke overheid in het begin van de 16e eeuw daaraan een einde gesteld. De feesten gingen nog wel door, maar de verkiezingen van een schoolbisschop of een ezelpaus bleven achter, de manifestaties werden buiten de kerken gehouden en waren minder groots. Het gebeurde naderhand nog wel dat de spelende jeugd zich verkleedde in kerkelijke gewaden, maar dan uitsluitend in die van de lagere geestelijkheid. De ezelpaus behoorde tot het verleden.

Ongetwijfeld was het woord zelf een spotnaam van de afgunstigen en de niet-verkozenen...

ALFONS RYSERHOVE.
ROMANO TONDAT.

Separator

Inhoudstafels

1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977
1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking : 21-04-2021
Copyright Notice (c) 2024