Uit tijdschrift "Ons Meetjesland", 1972, 5de jaargang, nr. 3

CURIOSITEITEN
over leven en dood in vroegere tijden

Op 11 messidor van het jaar VIII van de Franse Republiek (30.6.1800) komt Pieter De Schepper, werkman, wonend «op den wijk van den Boterhoeck» te Eeklo, naar het Eeklose stadhuis om een niet veel voorkomende aangifte te doen.  De lange tocht van zijn afgelegen woning naar Eeklo-Binnen heeft hij alleen afgelegd, want de toenmalige stadsbode, Francies Van Swijnsvoorde, treedt op als tweede compa­rant in de akten die zullen opgesteld worden(1).

Pieter De Schepper komt verklaren dat vijf van zijn kinderen gesproten uit zijn huwelijk met Joanna Theresia De Rycke, gestorven zijn, nl.:

  1. Joanna Bernarda, 16 jaar oud,
    overleden op 26 floréal VIII (16.5.1800)
  2. Marie Cornelia, 15 jaar oud,
    overleden op 15 prairial VIII (4.6.1800)
  3. Carolina, 4 jaar oud,
    overleden op 18 prairial VIII (7.6.1800)
  4. Pieter Joannes, 10 jaar oud,
    overleden op 2 messidor VIII (21.6.1800)
  5. Petronilla, 7 jaar oud,
    overleden op 6 messidor VIII (25.6.1800)

In een goede maand tijd zijn 5 kinderen uit één en hetzelfde gezin door de dood weggemaaid.  De doodsoorzaak is ons niet bekend, maar een of andere besmet­te­lijke ziekte zal waarschijnlijk de oorzaak geweest zijn van de overlijdens.  De geneeskunde stond in die jaren nog in haar kinder­schoenen en tegen allerlei epide­mieën en ziekten was men vrijwel machteloos.

Eigenaardig is ook dat vader De Schepper zo lang gewacht heeft om de bij de wet voorziene aangiften van overlijden te komen doen.  Was hijzelf misschien ook aan het ziekbed gekluisterd geweest en was hij thans zover hersteld dat hij nu eerst kon komen ?  Het is mogelijk, maar in dit geval hadden ook de buren tijdig het nodige kunnen doen.

Wij veronderstellen dan ook veeleer dat De Schepper door de overheid op zijn vingers getikt was geworden en aangemaand was om de aangiften te doen.  Veel van ons mensen waren - meestal uit geloofs­overtuiging - gekant tegen de door de Franse bezetters ingevoerde wetten betreffend de Burgerlijke Stand en zelfs nog in 1816 moesten te Eeklo 10 alleen voor de kerk getrouwde paren aangemaand worden ook burgerlijk te huwen(2).

Ook mag niet vergeten worden dat nog geen twee jaar te voren, op 1 brumaire VII (22.10.1798), het Eeklose stadhuis geplunderd was geworden door onze Brigands, die allerlei registers en dokumenten hadden vernietigd.

Maar ook op het stadhuis zelf scheen er in die dagen nog iets mank te lopen bij het opstellen van de akten, want dit punt kwam op de dagorde van de zitting van de «Administration Municipale du canton d'Eecloo» van 11 brumaire VIII (2.11.1799), nadat de secretaris de aandacht gevestigd had op «la néglicence qui est apporté à la rédaction des actes de L'Etat Civil»(3).  Er was toen ook sprake van «que la plus grande stagnation et rétard regne dans ce travail de la part de celui qui en est chargé».  De ongeregeldheid en de achterstand bij het opstellen van de akten werd gedeeltelijk toegeschreven aan de voornoemde plundering van het archief door de Brigands, maar de municipale raad constateerde «que cépendant le citoyen Bouckaert, chargé de ce travail, ne porte pas assez d'exactitude et de celerité dans ce travail.»  Maat­regelen drongen zich op en citoyen Stroes, de latere politie­commis­saris, zou de registers in orde brengen mits vergoeding, waarvan het bedrag dan echter zou afgehouden worden van het salaris van bediende Bouckaert.

Zoals gezegd was er in die tijd, van het einde van de 18e eeuw en nog een groot deel van de 19e eeuw, weinig of niets te doen tegen besmettelijke ziekten en de kindersterfte was ontzettend groot.

Dat in hetzelfde huis dan terzelfdertijd twee lijken «over d'aarde lagen» kwam in die tijd meer voor.  Te Eeklo werd zo op de 5e Complémentaire VIII (22.9.1800) het afsterven aangegeven van:
— Rosalia Catharina Lippens, 4 jaar oud, overleden op 21 fructidor VIII (8.9.1800)
en van:
— Marie Vincentia Lippens, 6 jaar oud, overleden op 22 fructidor VIII (9.9.1800),
beide dochtertjes van Pieter Lippens, 46 jaar, «bleecker» van beroep en wonende in het «Kaeijstraetje», en van Joanna Livina Van Nevele (4).  Ook hier werd 13 dagen gewacht om de nodige aangiften te komen doen.

Samen opgebaard lagen ook:
— Hippolite Buyck, 5 jaar oud, overleden op 26.4.1812
en
— Augustus Buyck, 3 jaar oud, overleden op 27.4.1812,
die beiden zoontjes waren van Frans Antonius Buyck, 36 jaar, bakker te Eeklo, en van Carolina Steyaert(5).

Ook is het gebeurd dat een reeds oudere man van 60 jaar en zijn zoontje van amper 8 maand oud terzelfdertijd begraven werden.  Op 6 germinal IX (27.3.1801) deden de buren, Franchois Calsyn en Jacques Haegman, wonende «Raverschoot» te Eeklo, aangifte van het overlijden van:
— Pierre Van Overmeire, 60 jaar, echtgenoot van Jeanne Lekens, overleden op 4 germinal IX (25.3.1801)
en van:
— Jean Bernard Van Overmeire, 8 maanden oud, zoontje van voornoemde Pierre en van Jeanne Lekens, overleden op 5 germinal IX (26.3.1801) (6).

Te Eeklo vonden wij de geboorteakte van Pierre Van Overmeire niet, doch bij de telling van 1795 werd genoteerd:
«Pieter Van Overmeire, 60 jaer, aerbeider, Raverschoot,
«Joanna Lekens, 27 jaer, sijn vrouw» (7).

Daaruit blijkt ook al dat én in 1795 én in 1801 Van Overmeire als 60 jaar oud opgegeven werd.  In die tijd stak dit niet zo nauw en de toen aangegeven leeftijden mogen dan ook maar met het grootste voorbehoud en met een ruime marge aangenomen worden.

Opvallend voor ons is hier het grote leeftijdsverschil tussen vader en kind, hetgeen in die tijd wel meer voorkwam.

Weduwnaar geworden mannen hertrouwden in heel wat gevallen met een vele jaren jongere vrouw, bij wie zij nog kinderen verwekten.  Het gebeurde dan ook dat de vrouw in een van haar vele kraambedden bezweek en dat de man een derde maal in het huwelijk trad, met een terug veel jongere vrouw, bij wie hij ook nog kinderen had.  De weduwnaar die in de meeste gevallen met een talrijk kroost achterbleef, was om uit de zorgen en de miserie te geraken, als het ware verplicht te hertrouwen en dit dan liefst met een sterke en uiteraard jonge kracht, die armen aan het lijf had en die mede kon werken en labeuren om het «ganse nest» te helpen opkweken.  Vandaar soms het grote verschil in leeftijd tussen man en vrouw en de kinderen die dan nog kwamen.

Illustrerend is zo het geval van zekere Franciscus Cobert (° Drongen ca 1712) die op 27.6.1745 te Eeklo trouwde met Martha Goethals (° IJzendijke ca 1722) en waaruit sproten:

1 - levenloos, ° Eeklo, 18.1.1746

2 - Joanna Francisca, ° Eeklo, 16.9.1747

3 - Joannes Franciscus, ° Eeklo, 4.2.1751

4 - Petrus Jacobus, ° Eeklo, 23.3.1753, † Eekla, 22.3.1761

5 - Anna Catharina, ° Eeklo, 11.4.1755, † Eekla, 8.10.1761

6 - Joannes Judocus, ° Eeklo, 27.12.1757

7 - Maximiliaan Antonius, ° Eeklo, 13.1.1760, † Eekla, 6.10.1773

8 - Elisabeth, ° Eeklo, 9.9.1763

Martha Goethals overleed op 51- jarige leeftijd de 14.6.1773.  De weduwnaar hertrouwde kort daarna met Maria Noé (° Kaprijke ca 1750) bij wie hij volgende kinderen had:

9 - Maria Joanna, ° Eeklo, 3.8.1774, † Eekla, 12.7.1775

10 - Anna Catharina, ° Eeklo, 11.5.1777

11 - Bernardus, ° Eeklo, 6.10.1779

12 - Theresia, ° Eeklo, 1.9.1782, † Eeklo 13.9.1782

Amper 32 jaar oud stierf Maria Noé op 8.9.1782 in het kraambed.

Reeds op 3.2.1783 huwde vader Cobert een derde keer met Anna Catharina Van Landschoot (OSt.-Laureins ca 1752), zelf reeds weduwe van Jacobus Van Assche. Zijn ongeveer 40 jaar jongere vrouw schonk hem nog:

13 - Maria, °Eeklo, 24.4.1785

14 - Dominicus, °Eeklo, 14.1.1787.

Na een stellig welgevuld leven en ongeveer één jaar na de geboorte van zijn jongste spruit, overleed de 76-jarige Franciscus Cobert te Eeklo op 27.2.1788.

Wij vestigden reeds de aandacht op de onjuiste opgave van leeftijden in allerlei akten en dokumenten.  In verband daarmede is het geval van de Eeklose «eeuweling» Franciscus Vernaet wel tekenend.  Inderdaad, op 30 maart 1824 werd te Eeklo het eeuwfeest van Vernaet gevierd.

Kunstschilder Jozef Geirnaert tekende het portret van Vernaet en dichter Vervier schreef een gelegenheidsgedicht, dat hierna als bijlage volgt(8).

In de overlijdensakte lezen wij dat Franciscus Vernaet, weduwnaar van Karoline Van Vlaenderen, zoon van Augustinus en van Petronella Landuyt, op 24 november 1826 in de leeftijd van «102 jaar en omtrent 8 maanden» overleden is (9).

Wij weten natuurlijk niet wat er te dien tijde gebeurd is.  Werden er onwetend missingen begaan, of wilde Eeklo per sé ook een eeuweling vieren ?  Doch ons steunend op volgende gegevens, menen wij te mogen schrijven dat de betrokken Franciscus Vernaet nooit 100 jaar geworden is !  Hij werd wel 95 jaar en 7 maanden oud.

Inderdaad te Eeklo werden volgende VERNAETS, met de voornamen Franciscus of Joannes-Franciscus, geboren in de periode die in aanmerking kan komen:

Onze eeuweling was wel de zoon van Augustinus en van Petronella Landuyt en werd dus blijkbaar slechts in 1731 geboren, zodat hij in 1824 bij zijn viering nog geen 93 jaar oud was.  Verkeerdelijk was de Franciscus van 1724 genomen (zie A hiervoor) !

Zekerheidshalve hebben wij nog andere bronnen nagezien en o.a. doopakten van kinderen van «eeuweling» Vernaet, die daarin Joannes-Franciscus (ook al verwarrend) genoemd wordt.  Zo vonden wij:

Daaruit blijkt dat Vernaet zijn leeftijd — nl. geboren ca 1732 — tamelijk juist wist mede te delen aan de pastoor die zijn kinderen doopte.

Op oudere leeftijd begon het geheugen van Vernaet hem blijkbaar in de steek te laten of... werd zijn leeftijd door anderen zo maar «geschat», want bij de telling van 1795 was Vernaet al goed op weg om 100 jaar te worden.  Daarin staat vermeld:
«Frans Vernaet, 70 jaar, wever, Peperstraat
«Carolina Van Vlaenderen, 48 jaar, spinster
«Jan Bapt. Vernaet, 14 jaar, wever (17).

Volgens deze gegevens zou Vernaet dus al ca 1725 geboren zijn.

In 1818 is het dan zover, want dan vonden wij:
«Vernaet François, 95 jaar
«Van Vlaenderen Caroline, 84 jaar,
zodat volgens die bron Vernaet dan rond 1723 het levenslicht zou gezien hebben (18).

De vermelde leeftijden in de voornoemde tellingen zijn zeker onbetrouwbaar.  De doopakte van 5.4.1731 liegt er niet om en Franciscus Vernaet, zoon van Augustinus en van Petronella Landuyt, zou dus ooit maar in 1831 honderd jaar oud kunnen geworden zijn !

Honderd of geen honderd — alles is toch zo relatief — Francies zal bij zijn viering in 1824 alleszins gelukkig en fier geweest zijn en... de Eeklonaren hadden een voor die tijd uitzonderlijk feest...

W. HAMERLYNCK
Eeklo.

__________________________

(1) Burg. Stand Eeklo - Overl. Reg. Jaar VIII, nr. 91 t/m 95. Terug naar de tekst
(2) Zie hierover: E. OSSIEUR. «Het burgerlijk huwelijk in Oost-Vlaanderen in 1816».  VLAAMSE STAM. Jaarg. VI, nr. 1, blz. 39-46. Terug naar de tekst
(3) Stadsarchief Eeklo (S.A.E.) - 1302 (Oud klas.) - Register vande Resolutien ende andere acten van ende gepasseert voor de Municipaliteyt van het canton van Eecloo (1796-1800) - blz. 152.  De Franse tekst wordt letterlijk weergegeven. Wij zijn in het begin van de verfransingsperiode van onze gewesten en onze ambtenaren schrijven «Frans met haar op». Terug naar de tekst
(4) B.S.Eeklo - Overl. Reg. Jaar VIII. nr. 116-117. Terug naar de tekst
(5) B.S.Eeklo Overl. Reg. 1812. nr. 105-106. Terug naar de tekst
(6) B.S.Eeklo - Overl. Reg. Jaar IX, nr. 89-90. Terug naar de tekst
(7) S.A.E.-145 Tel. 1795, blz. 80. Terug naar de tekst
(8) Zie: «Geschiedenis van Eeklo» naar Aug. Van Acker, bewerkt door Dr. L. Lampaert, blz. 178 en 209, waar o.a. ook vermeld staat dat Serafien De Vliegher een geschilderd portret van de eeuweling zou gemaakt hebben.  Onder de hier afgedrukte afbeelding van het portret van Vernaet (S.A.E. - Oud klas. nr. 1722), staat evenwel: «J. GEIRNAERT PINX., zodat Geirnaert de schilder zou zijn. Of hebben misschien én De Vliegher én Geirnaert de eeuweling willen vereeuwigen op het doek ?
Wij danken Rechter L. Lampaert die ons inzage gaf van het gedicht van C. Vervier. Terug naar de tekst
(9) B.S.Eeklo - Overl. Reg. 1826, nr. 181. Terug naar de tekst
(10) SAE.-151 fo 2717, Doopreg. Terug naar de tekst
(11) SAE.-151 fo 2721, Doopreg. Terug naar de tekst
(12)S.A.E.-153 fo 1694, Doopreg.
Akte gedeeltelijk beschadigd. Ingeschreven tussen 6 en 11 maart 1728. Terug naar de tekst
(13) SAE.-153 fo 1719 Doopreg.
«5a aprilis 1731 baptisavi franciscum fm Augustini et Petronellae Landuyt coniugum. Suscept.
«sunt Joannes Vernaet et Maria Vernaet, natum pridie circa medium septima vespertina ut asserit
«obstetrix Catharina de Smedt.» Terug naar de tekst
(14) SAE.-157 fn 1241, Doopreg. Terug naar de tekst
(15) SAE.-158 fo 779, Doopreg.
Hieruit blijkt dat Franciscus Vernaet ongeleerd was. Hij kon de akte niet ondertekenen. Terug naar de tekst
(16) SAE.-158 fo 855, Doopreg. Terug naar de tekst
(17) SAE.-145 Tel. 1795, blz. 48.
De leeftijd van zoon Jan Baptist is juist vermeld. Hij is nl. geboren in 1780. Terug naar de tekst
(18) Bevolk.Reg. 1818 - Gezin nr. 1353. Terug naar de tekst

Separator

Naar de top van deze blz.

Inhoudstafels
1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977
1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteland homepage
MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking :  21-04-2021
Copyright Notice (c) 2024