Uit tijdschrift "Ons Meetjesland", 1976, 9de jaargang, nr. 1

UIT HET WERKBOEK VAN DE
KALLIGRAAf VAN DE
ABDIJ VAN WAARSCHOOT

In talrijke gezegden wordt het monnikengeduld geprezen.  De ware en diepe betekenis daarvan ondervinden de archiefbezoekers pas, wanneer zij eens grondig het bewonderenswaardig werk van de 13de- en 14de-eeuwse geestelijken uit de scriptoria doornemen.  Immers, diverse cartularia zijn op een zodanige wijze verlucht, dat men soms wel meer oog heeft voor hun kunstwaarde, dan voor hun eigenlijke inhoud.  En toch worden deze bescheiden en anonieme kunstenaars dikwijls nog niet ten volle naar waarde geschat.

Naast een grote dosis vindingrijkheid en scheppende kracht die de kalligraaf moest bezitten, was hij tevens op zichzelf aangewezen voor het bereiden van zijn verven, inkten en vernissen.  Ook daarmee waren veel kennis en kundigheid gemoeid.  En dat de kalligrafen het er werkelijk schitterend afgebracht hebben, bewijzen de prachtige kleuren die ons nu nog - na eeuwen - uit hun werk tegenstralen.

De abdij van Waarschoot, die helaas maar weinig archief heeft nagelaten, had ongetwijfeld ook iemand in haar rangen, die de geschreven stukken en doku­menten van de nodige "fleur" moest voorzien.  Getuige daarvan is een niet gedateerd stuk (Rijksarchief te Gent, fonds Abdij Waarschoot, nr 59), waarin losse nota's zijn bijgehouden, hoofdzakelijk gewijd aan het bereiden van inkten, verven en vernissen.  Het is waarschijnlijk eerder occasioneel dat de schrijver ook een methode aanhaalt om "saene" (zoete room) te maken, naast een schijn­baar wonderbare remedie tegen keelpijn, die zelfs zo goed moet zijn, dat hij als garantie daaraan toevoegt dat "al hadde men gansch de stemme verlooren, men saude met dese twee à dry dagen te gebruycken groote beternisse vinden van die qual".

Het stuk dat onze kalligraaf betitelde met "ten eersten om lacken ofte veirwe te maeken vut cruyden, blomen of wortelen", is bijna volledig gewijd aan het bereiden van goud en inkten, wat ons laat vermoeden dat de tekst onvolledig is.

Veruit de meeste aandacht ging naar het bereiden van goud:

— om gout te bereyden daer men mede schrijven can.
neemt oprechte salarmonica ende seer vet gomwater, dat moet men soo langhe vrijven tot dattet eenen witten pappe wort en alsdan sal men een wit blat gaut nemen t'seffens en doen erin, ende dat er wel in vrijven tot dat het kleyne sij ende soo voorts tot dat het ghenoech sij, nota: dat het gaut wel een uere ghevreven moet worden, neempt het alsdan wel reyn up ende doet het in een suyver glas met seer claer en suyver reghenwaeter, het selfs lauw maekende, roert als dan met een suyver stocxken wel onder malcanderen en laet het soo staen sincken, giet het dan soo stille af, vult het dan weder met schoon waeter soo dickwils tot dat de onsuyverheit wel af is en dan suldig t'gout soetiens in een schoone schelpe doen ende verspreyden in de schelpe, laet het als dan drooghen en dun gomwaeter nemen en ghebruyken daert u belieft.

— om fyn gaut te bereyden.
nempt gheslaeghen gaut en vier dreupelen honigh, ghemenghelt alte saemen en doet het in een glas ende als ghy het te wercke wilt stellen, soo tempert met gomwaeter ende het is bereyt.

— een ander maniere om gaut te bereyden.
neempt soo veel gheslaghen silver oft gaut als ghy wilt, spreydet uyt in een ghewaesen effen schaele die schoon en claer is, maeket met een weynige waeter nat, breket met den vingher en breyt het niet te wyt uyt, continueert aldus tot dat het wel ghebroken is, daer altyt wat waeter by doende ende als u dunckt dat het wel ghebrocken is, vult de schaele up met waeter ende onderroertse wel, ernaer suldig het laeten rusten een alf huere lanck, er naer suldig het waeter al soetiens afgieten ende het gout oft silver sal op de gront vande schaele ligghen, het welcke ghy naer u believen sult laeten drooghen ende als ghy't te wercke wilt stellen soo tempert met gomwaeter ende men moet het ghedeckt houden opdat daer geen vuyl in viele.

Uit de drie voornoemde bereidingsmethodes blijkt, dat het gebruik van "gom" onontbeerlijk was.  Steller geeft maar liefst zes verschillende gomharsen die voor de bereiding in aanmerking komen:

— dit syn de 6 gomen die men tot gout gront ghebruyckt.
de 1e is amomacium, de 2° galbanium, de 3° apopanacum, de 4° serapium, de 5° alle de epatica ende casasoetia.
neemt eene van dese ses gomen, het derde deel en die sult ghy wel vryven, vryft er tan noch eens soo veel crytwit ondereen en soo veel ghenobers, tempert dan met eyenwit maer ten mach niet te dun noch te dick syn, laetet wel drooghen, vruyveert al sachtiens en leght u gout er op, den tagantium moet 2 daeghen werken, set dan hem in het selve waeter, daer hy in ghewerkt is, roeret soetiens om met een spaeyntjen, vrynhet door eenen witten doeck, bewaert hem, tis seer bequaem tot alle sorten van verwe in sonderheyt tot gout.

Naast goud en zilver maakte men ook nog gebruik van groene, rode, blauwe en witte inkt:

— om groen te maeken.
neemt spaens groen, latergirum ende queeck silver, stampt het weltesaemen met kinderpisse, schryft oft vryft oft veirwt er mede, het sal een schoon couleur wesen.

— noch anders (groen).
neemt spaens groen, lanck en steirck ghevreven met wynsteen en wynazyn, en door eenen doeck ghedaen ende alsoo ghebesicht is goet.

— om genaberdt vermilloen te maeken.
nempt den ghenaber en vryvet fyn op eenen steen met schoon, claer waeter en laet hem drooghen, doet hem daer naer in een glas of in een pottien, gietter pisse op, menghelt wel te gaeder en laettet soo staen tot den avont tot dat den genaber ghesoncken is, ververst met pisse als vooren, laetet soo tot den morghen staen, alsoo wel ghepurseert sy 4 a 5 daeghen er naer, neempt het wit van een ey, wel geklotst tot dat het in claer waeter verandert, het welcke ghy op den genaber doet totdat het eenen vingher dick er boven swemt, roert het om met een stocxken en laet den genaber syncken ende doet als vooren met de pisse ghedaen hebt 2 a 3 daeghen lanck, dit sal den stanck vande pisse wegh nemen.  Het wel ghedaen synde, doetter ander witte van ey op en menghelt wel t'saemen, maer men moet het wel ghestopt houden, het blyft altyt goet.

— om blauwen int te maeken.
neempt wel ghesuyverde smalde, mengheltse met gomwaeter, maer niet te dicke; ghy moet smalle langhe pennen hebben.

— om witten int te maeken.
neemt lootwit, vryftet wel, tempert met steirck gomwaeter of met een maetelycks waeterken, desghelyckx met t'klaer van eyers is witten int.

Om nu het versielsel beter tot uiting te laten komen beschikt men nog over een tweetal mogelijkheden: naargelang kon men een glanslaag aanbrengen, de figuur reliëf geven, of beide samen kombineren.

— om brillie te bereiden.
neemt goet kleyn out bier, twee ghemeene ruymers out reghenwaeter, eenen ruymer wynazyn, doet er by een alf pont brillie, dry lootwitten, claeren alluyn en een loot goma dragacanti, siet het tsaemen op d'hilft en giet het alsdan claer af ende behout het suyver datter geen stof in en come, het wort hoe langher hoe schoonder.

— om u letters verheven te maeken.
neempt 2 a 3 bollen loock, maek se wel schoon en stampt en perse het sap uyt, doetter een weynigh int by tot het swart is of een weynigh sofferaen sonder int, ende schryft er mede grootachtige letteren en laetse drooghen, overtreckse noch eens om dit soo te maeken, laetse als ghy u gout er op wilt legghen, soo maeckese waerm met uwen assent en leght dan u gout blaeren, deckse terstont met cataen vry vet af, het sal afgaen daer het niet gebat en heeft, soo doende sal u werck vergult blyven.

Om het werk te beschermen bracht men er een laag vernis op aan... en natuurlijk weer van eigen fabrikaat:

— om vernis dat eer drooght.
neempt suyveren wieroock, jenever, ghom, van elcx evenveel, clopse fyn, beryde tot een fyn poeder, doet er soo veel vernisse tempertyn by als u duinkt dat het ghenoech is, menghelse over het vier ende gietse dan door eenen doeck die ghy er toe ghebruyckt, daer door ghedauwen wesende; het selve cout bewaeren.

E. DE SMET.

Vorig artikel: Arthur De Meulemeester - Een vergeten Waarschoots toondichter

Inhoud van 1976, jaargang 9

Volgend artikel: Merkwaardigheden over Waarschoot (5)

Inhoudstafels

1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking :  21-04-2021
Copyright Notice (c) 2024