Uit tijdschrift "Ons Meetjesland", 1977, 10de jaargang, nr. 2

VRAGENLIJST BETREFFEND DE
VOLKSGEBRUIKEN TE EEKLO

Omstreeks 1935 zond het Provinciaal Bestuur van Oost-Vlaanderen een vragenlijst aan alle gemeentebesturen, om te informeren naar de bijzondere volksgebruiken, marktdagen en feestelijkheden, in stand gebleven binnen de gemeente, gedurende de loop van het burgerlijk jaar.  Voor Eeklo werd daarop vrij uitvoerig geantwoord.  Na veertig jaar, waarin zoveel volkskundig erfgoed verloren ging, loont het wellicht de moeite even op deze vragenlijst en op de gegeven antwoorden terug te blikken.  Daarbij valt het op hoe de beide wereldoorlogen ook op folkloristisch gebied vaak een keerpunt of een... eindpunt zijn geweest !

---- o ----

A. Zijn er bijzondere volksgebruiken in stand gebleven in uw gemeente, gedurende de aangeduide maanden?

- Ja.  De antwoorden — gerubriceerd per maand — volgen verder.

B. Wanneer heeft in uw gemeente een markt, kermis ot bedevaart plaats ?  Welke dorpelingen, buiten die van de eigen gemeente, komen er gewoonlijk naartoe ?

- Wekelijkse markt op donderdag; er is een grote opkomst uit alle omliggende gemeenten binnen een straal van 10 à 15 kilometer.
Eeklo-kermis: de laatste zondag van augustus.
Winterkermis of Weversmisdag : de maandag en dinsdag die de week voorafgaan waarin Allerheiligen valt.
Feitelijk hebben hier geen bepaalde bedevaarten plaats, tenzij naar Sint Antonius te Balgerhoeke (b.v. in 1927 en 1928, ter gelegenheid van de moordzaken van Beernem).

Presentiekaart der " Fanfarenmaatschappy DE GETROUWE - Eecloo" gedateerd 16 september 1887.

Nochtans - bij ramp of zware ziekte - worden door eigen inwoners en zelfs door die van aanpalende gemeenten, bedevaarten ingericht naar de kapel en het beeld van O.L. Vrouw-ten-Doorn, om de gesel af te weren.  Vroeger gebeurde dit nog meer dan nu.

---- o ----

1) Januari ?  Bij voorbeeld ter gelegenheid van Nieuwjaar, Driekoningen, Heiligenverering?

- Vóór 50 jaar werd Nieuwjaar om zo te zeggen op het middernachtelijk uur officieel aangekondigd door het gezang van de politie-nachtwakers, vóór de deuren van burgemeester, schepenen en andere notabelen van de stad.  Daar klonk hun lied:

"Mijnheer de Burgemeester (Schepen...) dezer stede, "Zijn vrouw en kinderen mede: " Wij wensen U al te gaar "Een goed en zalig Nieuwjaar !

Bij de aanbrekende dageraad (niet eerder) gingen de nachtwachten dan in bedoelde huizen hun fooi ontvangen.

Muziek- en zangmaatschappij en vereerden die nacht hun voorzitter met een serenade, terwijl tal van inwoners een gebak- en drankavond hielden tot zeer laat in de nacht.  Op oudejaarsavond gold immers geen politieuur !  Men bakte pannekoeken of oliebollen, maar vooral wafels.  Dit oud gebruik is thans zodanig verslapt, dat er nog enkel enige avondlijke of nachtelijke bals overblijven.  Verder worden gans de dag door de gewone nieuwjaarswensen gewisseld.

De "Symphonie WIJ WILLEN", gesticht te Eeklo de 6 december 1894.

- Driekoningen: Sinds 1930 is hier door de "Studentenjeugd " het feest van de "Drie Koningen" (sterrestoet) ingevoerd.  Drie à vier opeenvolgende dagen trekken de studenten rond, verkleed en zingend, in stoet de Drie Koningen verbeeldend met hun gevolg.  Zij doorkruisen de stad, geld inzamelend voor de missies of voor liefdadige doeleinden.

- Sint-Antoniusdag:
  a) de naaisters en kleermakers
  b) de beenhouwers vieren hun jaarlijks patroonfeest in gezellig samenzijn.

- H. Vincentius: Patroon van de stad Eeklo.  Negen achtereenvolgende dagen wordt in de hoofdkerk gezegend met zijn heilige relikwie, tegen koorts en kinderziekten.  Tal van Eeklonaren en ook bewoners van aanpalende gemeenten houden eraan op die dagen met hun kinderen naar de kerk te komen en zich te laten zegenen.  Zij kopen er voor al de leden van het gezin de zogenaamde "Sint Vincentkoekjes".  Gewijd water wordt hun steeds ter hand gesteld.

2) Februari? Bij voorbeeld ter gelegenheid van Lichtmis, Karnaval, Vasten, Aswoensdag, Heiligenverering?

- O.L. Vrouw Lichtmis: Het is een algemeen gebruik dat op die dag in alle huizen pannekoeken gebakken worden.  Vandaar het gezegde :

"Er is geen wijveken "Hoe oud of hoe arm, "Of 't maakt op Lichtmis "Zijn panneken warm !

De zaterdag vóór de Vasten -- Wijvekenszaterdag: de dag waarop man of kinderen hun vrouw of moeder "buiten steken" of opsluiten, voor de grap.

Een kermisdag te Eeklo, bij de aanvang van de 20ste eeuw.

Prentkaart uit de verzameling van de Familie Minne.

De zondag vóór de Vasten = Mannekenszondag: de dag waarop vrouw of kinderen hun man of vader" buiten steken" of opsluiten...

De maandag vóór de Vasten -- Knechtjesmaandag : de dag waarop de ouders of zusters hun zoon of broer (of de scholieren hun meester !) "buiten steken" of opsluiten...

De dinsdag vóór de Vasten = Meiskensdinsdag : de dag waarop de ouders of broers hun dochter of zuster (of de scholieren hun meesteres !) "buiten steken" of opsluiten...

De "buitengestokenen" of opgesloten en worden niet eerder verlost, dan nadat zij vast beloofd hebben waarmee zij die dag zullen trakteren.

- Het gebruik dat bij sommige bakkers in de vroege morgen van Wijvekenszaterdag op een trompet of toeter "Hete brood" geblazen werd, is nu totaal uitgestorven.

- Karnaval: vóór 30 jaar nog zo belangrijk te Eeklo, is in 1912 totaal afgeschaft, wegens de steeds toenemende misbruiken en schandalen.

- Vasten: Op Vastenavond, de avond van "Vette Dinsdag ", is het gebruik nog niet volledig uitgestorven, dat de inwoners "spekkoeken" bakken.

- Aswoensdag: Het is nog een algemeen gebruik dat de Eeklose mensen zich ter kerk begeven, om zich een askruisje te laten zetten.  Men wast het niet af, doch laat het gans de dag op het voorhoofd staan.

De "Kristen Syndikaten" vieren op Asdag "Quadragesimo Anno" (sinds 1932) en trekken in stoet, met de muziek aan 't hoofd, naar de kerk, waarna gezellig samenzijn in hun lokaal.

3) Maart ?  Bij voorbeeld ter gelegenheid van de Paal3week, Heiligenverering, Plechtige Communie ?

- Passiezondag: Plechtige Communie en toedienen van het "Vormsel" door de Bisschop van Gent.  Men spreekt over "De Vorming".

- Palmzondag: Wijding van palm vóór de hoogmis.  Gewijde takjes (van de buksboom) worden geplaatst in de huizen, werkplaatsen, schuren en stallingen, vooral door de landelijke bevolking.  Vaak wordt er een takje gestoken achter een kruisbeeld of een wijwatervat.  Het wordt ook geplant op de hoek van een perceel landbouwgrond en op de schoorsteen van een pas gebouwd huis.

4) April ?  Bij voorbeeld ter gelegenheid van 1ste april, Pasen, Heiligenverering ?

- "De eerste april houdt de mensen geern op de dril ", of "De eerste april zendt men de zotten op de dril" wordt algemeen gezegd.  Het is inderdaad" verzendekensdag " en er wordt gewedijverd om elkander, met een of ander loos verzinsel, op zwier te zenden of te verschalken.

Op de Markt te Eeklo omstreeks 1905.

Foto Zuster Gerarda, O.L.Vr.-ten-Doorn.

- Pasen: de donderdag, vrijdag en zaterdag vóór Pasen gaan de misdienaars rond met de ratel (of "krekel"), vooral in de boerestraten, om de kerkelijke diensten van de Goede Week aan te kondigen.  De klokken zijn immers "naar Rome" !  Voor hun goede diensten ontvangen die misdienaars dan zogezegde "paaseieren".

In afwachting dat de klokken uit Rome terugkeren, hebben de kinderen van beide geslachten op een achterplaatsje, in hof of tuin, hun putje gemaakt ("hun nest gezet").  Zij hebben het versierd met zand, gekleurd papier en knipsels of bloemen, opdat de klok er een schoon ei zou in leggen.  Van in de vroege morgen van Paaszaterdag staan zij in de lucht te turen, om de klokken te zien arriveren !  Bij het eerste klokgelui uit de toren ontstaat er een geroep en geschreeuw: "De klok is daar !  De klok is terug !" en er volgt een algemene vlucht naar de putjes, om er de ingelegde paaseieren te robberen...  Soms liggen de eieren ook doorheen de tuin verspreid en in heesters of onder struiken verborgen, zodat de kinderen werkelijk moeten zoeken.

- Verering H. Marcus: met processie om de zegen over de vruchten der aarde te bekomen.  Te Eeklo beweert men: "Bonen, op Sint Marcusdag geplant, komen boven in acht dagen tijd en beloven een rijke oogst".

- Verering H. Antonius van Padua: Begin van de negen dinsdagen, aan Sint Antonius toegewijd, in de kerk van de Paters Minderbroeders; 's morgens Mis en 's avonds preek en Lof, gezongen door het volk.

- Wijkkermis : Brugsesteenweg : wipschieten en velokoers.

5) Mei ?  Bij voorbeeld ter gelegenheid van 1ste mei, Q.L. Vrouwviering, Heiligenverering ?

- 1 Mei: plechtige opening van de meimaand met Lof en Processie, waarin het beeld van O.L. Vrouw mee rondgedragen wordt.  Kleine scholieren, met een groene en versierde boomtak in de hand, gaan in groepjes van deur tot deur "om de mei te zingen"; zij krijgen eieren, centen of snoepgoed.  Overal weerklinkt het:

"En ziet hier de meiboom bloeien, "En ziet hier de meiboom staan, "AI met bladeren en met bloemen "De meiboom staat geplant...

Ofwel :

" 'k Plantte mijne mei "En hij brak zijn ei "En de dorre vliegt uit zijn schale ! (1) "Meiske, wilde mij een ander eiken geven... enz.

Volwassen personen (meestal arme lieden) en muzikanten gaan eveneens nog de mei zingen en spelen.

Een marktdag te Eeklo, bij het begin van de 20ste eeuw.

Prentkaart uit de verzameling van André Verbeke, Gent (afstempeling 1906).

- 1 Mei: de socialistische "Syndikaten" vieren op die dag hun "Feest van de Arbeid"; er wordt een optocht gehouden, soms met een toespraak; daarna volksfeest in 't lokaal.

- 3de Meidag: Men verleent vanaf vandaag tot en met 15 augustus een paar uur rust aan de boereknechten en -meiden, de zogenaamde "noenstond" of "noenspeel", van 12 tot 14 uur, wegens de hitte en het zware werk.  Bij het invoeren daarvan, hebben zij vandaag een namiddag vrijaf.

- De Kruisdagen: In de vroege morgen van de drie opeenvolgende dagen vóór O.H. Hemelvaart trekt een kerkelijke ommegang, de Litanie van alle Heiligen zingend, telkens rond een ander deel van de stad, gevolgd door een biddende menigte landslieden, om de zegen over hun aanstaande oogst te bekomen. Parochiale bedevaart van Eeklo naar het mirakuleus beeld van O.L. Vrouw-ten-Doorn, in het "Kloosterke", Zuidmoerstraat.

- Straatkermissen : Raverschootstraat: kaarting en bolling. Teerlingstraat : kaarting en volksspelen.

Een oude foto van de veemarkt te Eeklo (circa 1899).

Foto Mevr. Van De Velde-Vossaert, Eeklo.

6) Juni ?  Bij voorbeeld ter gelegenheid van Sint-Jansdag, Sint-Pietersdag, Heiligenverering ?

- Zondag vóór H. Sacramentsdag: Opening van de foor, die acht dagen duurt.

- H. Sacramentsdag: Jaarmarkt en foor, die algemeen gevierd worden.  Een massa vreemdelingen komt de markt bezoeken.

- Zondag na H. Sacramentsdag: Solemnele H. Sacramentsprocessie rond het eerste gedeelte van de stad.  Algemene bevlagging.

- Sint-Jansdag (25 juni) wordt niet speciaal gevierd.

- Sint-Pietersdag (HH. Petrus en Paulus, 29 juni). - Vóór de oorlog 1914-'18 was de vooravond van deze dag gekenmerkt door 't aansteken van grote Sint-Pietersvuren, zowel binnen als buiten de stad en wel zodanig, dat deze gewoonte soms tot misbruiken leidde.  Het kwam zo ver, dat gans het politiekorps tegen die avond gemobiliseerd was.

Gedurende de oorlog is dit gebruik noodgedwongen ondergebleven, maar de jongste j aren komt het stilaan terug in zijn oude vorm.  (N.B.: Dat was omstreeks 1935.  Thans is dit gebruik te Eeklo totaal verdwenen).

- Wijkkermis : Koningin Astridplein : kaarting, velokoers, vuurwerk.

7) Juli? Bij voorbeeld ter gelegenheid van bedevaarten, kennissen en Heiligenverering ?

- Guldensporenfeest (11 juli): Feestzitting, uitvoering van Vlaamse liederen; soms een optocht of een spreekkoor.

Gelegenheidsgroep die de kermis van de Kaaistraat opluisterde in 1936. Er was een fameuze beer aangekondigd die allerlei kunsten zou vertonen, maar uiteindelijk bleek het een... zelfgemaakte !

- Nationale Feestdag (21 juli) : gepaard met een muziekkoncert en een plechtig "Te Deum" in de kerk; wordt overigens niet bij zonder meegevierd.

- Wijkkermissen : Tieltsesteenweg: kaarting, velokoersen, vuurwerk.

Oostveldstraat : bolling, velokoers.  Kleemhoek en Moerstraat : bolling, velokoers.  Cocquytstraat: kaarting, loopkoers, volksspelen.

Boelare : bolling, velokoers, volksspelen en vuurwerk.

8) Augustus ? Bij voorbeeld ter gelegenheid van de oogst, O.L. Vrouw-Hemelvaart, Heiligenverering ?

- O.L. Vrouw Hemelvaart: Solemnele processie, gaande rond de tweede helft van het stadsgedeelte.

- Eeklo-kermis: Stadsfeesten worden bij die gelegenheid ingericht (laatste zondag van augustus).

- Bedevaart: Naar de graven van de IJzer, ingericht door de Vlaamse Oudstrijders (V.O.S., IJzertoren, Diksmuide).

- Wijkkermissen :
  Eeklo-Balgerhoeke: bolling, wipschieting, velokoersen.
  Blommekens: velokoersen, bolling.
  Zandstraat : kaarting, bolling.

"DE TEERLINGVRIENDEN", een muzikale groep die zeer bedrijvig was bij wijkkermissen te Eeklo in de jaren 1931-33.

9) September ?  Bij voorbeeld ter gelegenheid van kennissen en vieringen, Heiligenverering ?

- Wijkkermissen :
  Boterhoek : kaarting.
  Snuifmolenstraat : kaarting, volksspelen.
  Bus: kaarting.
  Roze en Kruisken : velokoers, bolling.

10) Oktober ?  Bij voorbeeld ter gelegenheid van Bamis, verhuren van meiden en knechten, feesten, Heiligenverering ?

- Bamis (1 oktober) : Verhuring voor één jaar van meiden en knechten bij de landelijke bevolking van Eeklo; dit gaat gepaard met het bakken van "blijfwafels " (om het dienstpersoneel tot "blijven" te verlokken).

- Weversmisdag of Winterkermis :  Patroondag van wevers en fabrikanten, van schoenmakers en huidevetters, van metselaars en timmerlieden.  Elke afdeling of elk syndikaat, tot een dezer vakken behorend, heeft zijn Mis in de kerk; daarna gezellig samenzijn en kermis.

- Wijkkermissen : Kaaistraat en aanpalende: kaarting, velokoers.

Zandvleuge : kaarting en bolling (krul- en hoepelbolling).

Het "BLEKKEN MUZIEK", gesticht te Eeklo in 1934. Er waren slechts vier of vijf werkelijke muzikanten bij.  De foto werd genomen in 1938.

11) November ?  Bij voorbeeld ter gelegenheid van Allerheiligen, Allerzielen, Sint Hubertus, Sint Maarten, Sint Cecilia, Sint Andries, de Advent ?

- Allerheiligen: Gans de dag door algemeen kerkhofbezoek.  De graven zijn versierd met bloemen, vooral chrysanten, alsook met brandende kaarsen.  Te 11 uur is er een grote optocht van de rouwstoet, ingericht en opgeleid door het Gemeentebestuur.  Tal van vaderlandse maatschappij en en bonden nemen eraan deel, waaronder verschillende fanfares, die onder 't spelen van treurmarchen en gevolgd door familieleden en vrienden, bloemen of kransen gaan neerleggen op graven van de Erekelder der Eeklose gesneuvelden uit de eerste wereldoorlog.  Aldaar ook spelen de muziekmaatschappijen in aangepast tempo het nationaal volkslied en "De Vlaamse Leeuw".  Er wordt een minuut stilte gehouden en er worden gebeden gezegd.

- Allerzielen: Over gans de dag voortdurend kerkhofbezoek.

- Wapenstilstand: Op 11 november viert men het feest van de overwinning.  Er is in de parochiekerk een lijkdienst voor de gesneuvelden, bij gewoond door de parochianen, vaderlandse maatschappijen, oudstrijdersverenigingen en de overheden.  Te 10 uur wordt een grote optocht gehouden door de Vlaamse Oudstrijders naar de Erekelder van de gesneuvelden op het kerkhof.  De muziek speelt treurmarchen, gebeden worden gelezen en kransen en bloemen neergelegd, ook door familieleden en vrienden van de oorlogsslachtoffers.  Over 't algemeen vieren de oudstrijders verder deze dag met een banket, een gezellig samenzijn en zeer veel sterke drank...

- Sint Hubertusdag: Patroon tegen de hondsdolheid (3 november).  Er wordt brood gewij d en een stukj e daarvan wordt te eten gegeven aan mensen en dieren, om gevrijwaard te blijven van razernij en hondsdolheid.

- Sint Cecilia (22 november) : Patroondag van de muzikanten.  Na de Mis in de hoofdkerk gaan de m8"atschappijen, onder het spelen van opwekkende marchen, hun leden bezoeken (vooral de leden-herbergiers).  's Middags is er een gezamenlijk noenmaal en daarna een gezellig samenzijn.

Omstreeks 1900 werd het gebruik afgeschaft, dat elke muziekmaatschappij, na de Mis, in de kerk zelf een muziekstuk uitvoerde, waaraan soms maanden voorbereid en herhaald werd.  Deze gewoonte lokte een grote belangstelling uit, vooral onder de muzikanten.  Sedert deze uitvoeringen weggevallen zijn, heeft het vieren van Sint Cecilia heel wat van zijn bijval verloren.

's Avonds hielden eertijds de zangmaatschappijen hun rondgang en gaven een souper voor hun leden.

- Wijkkermissen : Nieuwendorpe : kaarting.

Raverschoot: bolling en wipschieting.

"De MELOMANNEN" uit Eeklo, die straat- en wijkkermissen bezochten in de jaren voor de tweede wereldoorlog

12) December ?  Bij voorbeeld ter gelegenheid van Sint Elooi, Paardenzegeningen, Sint Barbara, Sint Niklaas, Sint Thomas, en de Kerstweek ?

- Sint Elooi, patroon van de smeden en wagenmakers (1 december) : Na de Mis is er een gezellig samenzijn en gaan de patroons met hun knechten en gasten op zwier.  Na de middag moet de patroon echter thuis zijn, om de landbouwers te ontvangen die hun rekeningen komen vereffenen over het geleverde werk, gedurende gans het verstreken jaar.  Men kan best begrijpen dat Sint Elooi daarbij wel eens hoogtij viert !...

- Sint Barbara (4 december) : ? wordt sinds enkele jaren alhier gevierd onder het vrijwillig pompierskorps van Eeklo.  Na de Mis maakt dit korps een gezamenlijke rondgang en daarna volgen een banket en een gezellig samenzijn.

- Sint Niklaas (6 december): is het feest van de kinderen.  Vooraf halen zij wortelen en rapen bij, om in hun mandje of hun "kloef " te leggen, voor het paard van Sint Niklaas.  Gewoonlijk komt de Sint 's nachts en 's anderdaags is het feest; van in de vroege morgen is er gejoel, getrommel en getrompet van de kinderen, in huizen en straten, dat horen en zien vergaan.

- Kerstweek: Kerstavond wordt in de stad nogal gevierd door kringen, clubs of maatschappijen, die zorgen voor een kerstboom, voor bals en dansfeesten en voor uitloting van kerstgeschenken onder hun leden.  Allerwege, ook vóór de winkelramen, worden kerstbomen en kerststalletjes geplaatst.  Bij de landelijke bevolking wordt hier en daar nog het gebruik in eer gehouden een kerstavondblok aan de vuurhaard te leggen.  Intussen wordt er geredekaveld, verteld, gezongen, gebakken en ook gedronken, tot het tijd geworden is om in groepjes naar de middernachtsmis te gaan.

Gedurende de Kerstweek gaan verklede mannen en kinderen van deur tot deur en in de herbergen, zingend van "De Blijde Ster ", "Maria die zoude naar Betlehem gaan ", "De herderkens lagen bij nachte", enz...

- Onnozele Kinderendag (28 december): Op die dag is het nog steeds de gewoonte te Eeklo dat er kinderen naar school gaan in "geestelijke" kledij; de jongetjes in paterkens, de meisjes in nonnekens verkleed.  Dit gebruik is zeer oud.

- Arme lieden gaan op oudejaarsavond reeds van deur tot deur om "een goed, zalig Nieuwjaar !" te wensen, in de hoop een aalmoes te krijgen...

A.R.

__________________________

(1) «En de dooier vliegt uit zijn schaal ! 

Vorig artikel: Boeren- en andere wijsheden

Inhoud van 1977, jaargang 10

Volgend artikel: De inhuldiging van Pastoor Saey te Zomergem in 1788

Inhoudstafels

1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking :  21-04-2021
Copyright Notice (c) 2024