Het rijke Gasthuis te Eeklo. III

Uit tijdschrift "Ons Meetjesland", 1974, 7de jaargang, nr. 1

Het rijke Gasthuis te Eeklo. III

Het eerste rentenboek (1) uit 1422, bevredigt maar matig onze verwachtingen. Weliswaar komen onder de hoofding: «Dit es de erfelike rente die de goede lieden van den Gasthuse hebbe in eeclo.», de renten netjes samengebracht voor, maar het detail is merkelijk schaarser dan in de oorkonden zelf. De circa 100 pond welke geind werden op het einde van de XIVe eeuw waren nagenoeg onveranderd gebleven. In 1422 ontving het Rijke Gasthuis 10 pond 4 schellingen 2 deniers en 12 cappoenen. Terwijl het zelf 41 s 9 d schuldig was aan erfelijke renten.
	«Item den costre van westeecloo 9 d.» «... eene capellaen voor onser vrouwe te west eecloo 5 s.» «Item der stede van westeecloo 36 s.»
In natura betaalden ze «... 10 lopen rogs aen den heleghen gheest van west eecloo». (2) Wegens het gering aantal geciteerde renten, (een 10-tal op de circa 230 berentingen) en ook om hun toponymisch belang (3) geven we ze hier:
	«Joris Minne up tduufhuus... 5d.» «jan soetaert up thoectvelt... 8s.» «jan de Bloete up den roestre... 23s.»(4) «vincent de Vos up de wilde man...4s5d.»(5) «wed. van Zuukerke an de kerkofstrate...6s3d.»(6) «wed. van Westvoerde up tBulcxkin...30d.»(7) «arend Edegheer 3 ghem. lants an criekerbitersstraetkin...10s». (8) «pieter cause te ravescoet.»(9) «jacop Willaert fs jans up de papegay...4s». (10) «roegier van westvoerde up t guldin hoeft...20s. (10 1)
Vanaf 1430 werd de rust regelmatig verstoord door opstanden van steden als Gent en Brugge tegen de Graaf, opstanden die rond het midden van de XVe eeuw een hoogtepunt bereikten. De onbekwaamheid van het totaal vernieuwde stadsbestuur werkte ongetwijfeld de onrust onder de Eeklose bevolking in de hand. Het is uit deze periode dat ons tweede rentenboek afkomstig is (11). In 1451 inde de Lazarie maar eventjes een 200 pond, wat een verdubbeling betekent van de renten van 1422. Het is misschien te gewaagd voorop te stellen dat de evolutie van de renten onderhevig zou zijn aan de sociale toestand van de stad. Wanneer we even terugblikken naar de renten van 1422, dan zien we dat ze nagenoeg gelijk gebleven zijn aan deze geïnd op het einde van de XIVe eeuw. Dit eerste kwart van de XVe eeuw kenmerkte zich juist door een grote bloei. Daartegenover staat dat 1451 een hoogtepunt was van onrust, terreur en verwoesting... en dat het tevens een verdubbeling van de renten van 1422 met zich meebracht. Door een ruimere situering was het ons mogelijk een tabel op te stellen van de renten per straat. De gegeven oppervlakten zijn slechts bij benadering juist, daar er, zij het dan hoofdzakelijk voor de «grote strate» huizen en hofsteden, berent werden zonder vermelding van de oppervlakte.

TABEL I
straat	berente opp. in roe.		rente		H. en h	aantal renten
Balgerhoeke Boelare Busch Grote strate Hendriekhoek Honderdbunderstrate Kerkstrate Krikerbitersstraetkin Moerstraet Oostveld Peperstraet Potterstraet Raverscoot Schoolstraetkin Stoofstraetkin Visstraetkin Vlaminckstraet Vrombautstraet Waai Zuutheerstraete niet gesitueerd	5.950 3.300 25.400 1.801 700 2.311 4.050 900 11.444 8.650 2.900 - 10318 - - - - 3.850 6.000 1.100 ca. 2.318	roe	3-0-0 2-15-2 39-1-10 34-12-11 0-3-0 1-1-5 3-2-3 0-10-0 13-17-0 4-18-7 2-10-3 0-13-3 7-2-9 1-12-0 0-1-8 0-0-10 0-16-10 4-3-4 3-0-0 0-3-0 10-6-8	1cap. 9¼cap. 3cap. 1cap.	2 4 - 46 - - 2 - 1 1 1 3 5 1 3 1 1 2 1 - ?	8 9 16 51 1 3 4 1 6 10 3 3 16 1 3 1 1 5 1 2 19

Achterzijde van het poortgebouw van de hoeve Huysman, Bus 1, Eeklo
(= het Groot Goed, behorend aan het Rijke Gasthuis).

Foto R. Tondat.

Net als in het rentenboek van 1422 treffen we ook hier een paar namen aan, die in het toponymisch werk van M. Gysseling en A. De Vos voorkomen onder de vroegste vermelding.
	«... huus ende hofstede dat men heet tguldin hoeft... 20s.» (12) «Twee ghemet lants noort an Zuutheerstraete ghenaemd te dorenkinne... 18d.» (13) «... huys ende hofstede dat men heet den arent. .. 3s.» (14) «jan de Knuut over huys ende hofstede ghenaemd de ghaleye... 24s.6d.» (15) «huus ende hofstede ... den peelgherem aan de grote strate... 18d.» (16) «... up vj ghemeten lants ligghende met den zuuthende an de oostveldtstraete, dat men heet der nonnen stic... 26s.» (17) «... huzinghe ende hofstede die men heet den hellem de welke es staende ligghende teeclo hoofden de met den zuuthende ande grote strate... ande westzijde so leeght de maerct... 7s.» (18) «... huus ende hofstede ghenaempt de lelye... met noorthende aen de grote strate... 3 lib.12s.» (19) «Cornelis Poppe over hu us ende hofstede ghenaempt tscheminkele met noorthende sen de grote strate... 25s.6d.» (20) «... den anckere hoofden de met den zuuthende an de zuvelmaerct.» (21)

Het volgende rentenboek dateert uit 1460 (22) en is ogenschijnlijk identiek met dat van 1451.
Bij nazicht bleek dat er zich een eigenaardige verschuiving had voorgedaan.
Daar waar we in 1451 een 150-tal berentingen noteerden, met een opbrengst van ca. 200 pond, vinden we er nu 177 met een te innen bedrag van ca. 153 pond.
Het ligt dus voor de hand dat heel wat oude renten verdwenen waren, terwijl er meer nieuwe in de plaats kwamen, die uiteindelijk toch nog een kleinere waarde vertegenwoordigden.
Pas op het einde van de XVIe eeuw, treffen we opnieuw enkele gegevens aan. (23)
Qua oppervlakte zijn er geen noemenswaardige verschillen merkbaar; de rente per roe daarentegen daalde geweldig. Dit was te wijten aan de devaluatie van de munt.
Ter illustratie geven we terug in tabelvorm de renten per straat; als men vergelijkt met tabel I heeft men een duidelijk beeld van de devaluatie tussen 1451 en 1579.

TABEL 2
straat	berente opp. in roe.		rente		H. en h	aantal renten
Balgerhoeke	4.150	roe	0-1-3-8		1	4
Boelare	6.836		0-7-8-5		5	13
Bus	27.200		8-0-10-15	9½cap.	1	19
grote strate	11.705		1-19-10-9		37	55
Moeie	3.300		0-6-6-1		-	2
Moerstraet	8.800		0-15-0-0		2	5
Nieuwendorpe	14.016		4-10-1-8		-	8
Peperstraet	5.591		0-19-0-8	2cap.	1	6
Raverschoot	1.550		0-9-1-0		2	3
Raverschoot akker	11.718		0-1-3-3		1	16
Vrombautstraet	11.650		0-12-3-0	1cap.	4	11
Waai	10.800		0-10-0-0		-	4

Evenals bij de voorgaande, willen we ook hier de namen vermelden die enige toponymische waarde hebben.
	—	«huus ende herberg ghenaempt de steur... 0-0-10-8-par.» (24) Dit huis behoorde toe aan Jacob Lippens, een der aanzienlijkste poorters van Eeklo.
	—	«een behuusde hofstede ghenaempt den hert... ande maerckt» (25) Samen met «den rooster» berent voor 0-0-23-0.par.
	—	«de huusinghen ende hofstede ghenaempt de valcke... groot 37 roeden» die samen met «het anker» een tweewoonst vormde. A. De Vos (26) vermeldt de herberg als renteplichtig aan het St-Janshospitaal te Brugge, terwijl ook de Lazarie 0-0-5-9-par. inde op het voornoemd huis.
	—	«up de huusinghe ende hofstede ghenaempt den hellem ende nu de drie coninghen... up den houc vande veemaert, groot 43 roeden... berent voor 0-0-7-0». (27)

Het laatst ons bekende rentenboek, voor de ontbinding van de Lazarie in het Rijke Gasthuis en de armenscholen, dateert van 1621. (28)
De verkaveling die te Eeklo plaatsvond in 1626 was gedeeltelijk te wijten aan evolutieverschijnsel, namelijk het nutsverlies om de leprozenhuizen in stand te houden. Deze verkaveling is tevens het eindpunt van het ons gestelde doel. Later hopen we nogmaals terug te komen op het Rijke Gasthuis en de Armenscholen als afzonderlijke instellingen.
Onze laatste gegevens zijn wanordelijk en vertonen een verschillend patroon met de voorgaande.
De gegevens zijn weinig mededeelzaam en waarschijnlijk onvolledig.
In dit geval zijn we genoodzaakt ons te beperken tot het weergeven van wat cijfermateriaal.
In 1621 inde de Lazarie van 82 renten verdeeld over 103.226 roe een totale som van ca. 180 pond 9 «calhoenen» en 3 cappoenen.

Besluit
De renten verworven op het einde van de XIVe eeuw bedragen ongeveer 100 pond.
In het eerste kwart van de XVe eeuw, dat als een bloeiperiode van de stad bestempeld wordt, is het geïnde bedrag nagenoeg hetzelfde gebleven.
Rond het midden van de XVe begint het verval van de stad.
Een onbekwaam stadsbestuur, oproer en de daarmee gepaard gaande plunderingen en verwoestingen, waren faktoren die de bevolking in onzekerheid brachten.
In die periode zijn de renten gestegen tot 200 pond, hoofdzakelijk voortkomend van berentingen op «huus ende hofstede».
In 1460 krijgen we een struktuurverandering, — meer berentingen met een kleinere ontvangst — die ons nu niet zo ophefmakend voorkomt.
In 1579 gaan de godsdiensttroebelen naar een hoogtepunt. De devaluatie deed de lazarie amper 18 pond innen. Eeklo bevond zich op de valreep van haar bestaan... Oud Eeklo verdween.
De rust die het 12-jarig bestend (29) met zich meebracht, liet toe dat Eeklo zich terug bevolkte. De oude families waren verdwenen. Een nieuwe bevolking, vermoedelijk afkomstig uit de streek van Aalst en uit Brabant, kwam zich hier vestigen.
Onze laatste gegevens dateren uit deze periode.

(wordt voortgezet)
ERIK DE SMET.

__________________________

( 1)	RAG - Rijke Gasthuis (RG) 16.
( 2)	Het latere Armbestuur.
( 3)	Zie: M. Gysseling, Bijdrage tot Eeklo's Middeleeuwse toponymie, in «Het Koninklijk Atheneum te Eeklo viert zijn tweede lustrum». Appeltjes nr 22 - 1971. A. De Vos, Eeklo van Natuurlandschap tot stratennet. ib.: Herbergnamen te Eeklo onder het Ancien regime.
( 4)	roestre = rooster. Gyss. nr. 107; A. De Vos, p. 272.
( 5)	de wilde man: Gyss. nr 133; A. De Vos. p. 281.
( 6)	Kerkhofstrate: Gyss. nr. 50 A. De Vos, p. 119. Hiermee wordt het huidige Kerkplein bedoeld.
( 7)	Bulcxkin : niet vermeld; = bilk : een omheind perceel, meestal weiland.
( 8)	criekerbitersstraetkin = Kriekmoerstraat. Gyss. nr. 59; A. De Vos, p. 145.
( 9)	ravescoet : Gyss. nr. 104; A. De Vos, p. 259.
(10)	de papegay : Gyss. nr. 95; A. De Vos, p. 274.
(10 1)	Gyss. nr. 35; A. De Vos, p. 281, 283.
(11)	RAG - RG nr. 19.
(12)	Gulden hoofd: Gyss. nr. 35; A. De Vos, p. 281.
(13)	te dorenkinne : Gyss. nr 21.
(14)	den arent: Gyss. nr 4; A. De Vos, p. 277.
(15)	de ghaleye : Gyss. nr 25; A. De Vos, p. 273.
(16)	peelgherem = pelgrim. Gyss. nr. 98; A. De Vos, p. 277.
(17)	Gyss. nr 85.
(18)	Gyss. nr. 36; A. De Vos, p. 281. Korrespondeerl met het huidige Middenstandshuis.
(19)	Gyss. nr. 67; A. De Vos, p. 276.
(20)	Gyss. nr. 3; A. De Vos, p. 279.
(21)	scheminkel betekent in het middelnederlands : aap. Gyss. nr. 109; A. De Vos, blz, 274.
(22)	RAG-RG 21 1
(23)	RAG-RG nr. 17, 18 (A°1579).
(24)	A. De Vos, p. 275.
(25)	A. De Vos, p. 274.
(26)	A. De Vos. Appeltjes nr. 22, p. 279.
(27)	Gyss. nr. 23; A. De Vos, p. 273, p. 280, p. 283.
(28)	RAG-RG nr. 2.
(29)	Wapenstilstand in de 80-jarige oorlog. (1609-1621).

Separator

Het rijke Gasthuis te Eeklo 1 - 2 - 4

Inhoudstafels

1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977
1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking : 21-04-2021
Copyright Notice (c) 2024