Het rijke gasthuis te Eeklo

Uit tijdschrift «Ons Meetjesland», 1973, 6de jaargang, nr. 2

HET RIJKE GASTHUIS TE EEKLO

ONTWIKKELING.

Na de regering van de Elzassers had het grafelijk bos Aalschoot als jachtgebied veel van zijn belang verloren.

In 1228, onder Johanna van Constantinopel (1205-1244) begon men met de verkaveling en de verkoop van die woeste grond.

Aanvankelijk werden gedeelten in leen gegeven.(1) In 1233 echter veranderden de graven reeds van politiek en werd het systeem van vercijnzing toegepast.

Het is pas vanaf 1240 dat ook kloosters en hospitalen belangstelling gaan tonen voor de «woestinen» van Aalschoot.

Niettegenstaande die late belangstelling van geestelijke instellingen hoeft het ons niet te verwonderen het grootste deel van deze bezittingen in handen van kloosters en hospitalen aan te treffen, daar Gravin Johanna bekend staat om haar zorg voor dergelijke instellingen.

Onder de begiftigden noemen we de abdij van Oost-Eeklo, het Sint-Janshospitaal van Brugge, het hospitaal van Rijsel, de abdij van Zoetendale en als voornaamste: het gasthuis van Onze-Lieve-Vrouw ter Lazarie in Gent, gezegd het Rijke Gasthuis. Het hoeft ons dan ook geenszins te verwonderen reeds van bij de beginperiode de naam van het Gasthuis naar voor te zien komen.

Een eerste vermelding dateert van 1241, waarbij Johanna van Constantinopel en Thomas van Savoye 56 bunder «woestine» verkopen aan de Lazarie, gelegen in het domein Aalschoot naast de woestine van Walter de Eyne (2). Wij zijn geneigd aan te nemen dat de ontginning van het «Groot Goed» gebeurde op deze 56 bunder. Dit laatste wordt uitvoeriger behandeld onder Bezittingen.

In mei 1244 bevestigen Raas, heer van Gavere, buticularius van Vlaanderen, en Alaard, ridder van Hole, beiden in een afzonderlijke oorkonde dat het leprozenhuis van Gent 56 bunder en 1 «mensura wastina» in bezit heeft te Aalschoot. Hiervoor hadden zij rond het stuk gereden.(3)(3)

In de tweede helft van de XIIIe eeuw volgen de aankopen en schenkingen van gronden — hoofdzakelijk gelegen in Aalschoot — elkaar in ijltempo op.

— Juni 1249. De abdij van Zoetendale verkocht aan het R.G. (4) 7 bunder weide en akkerland genaamd «clenpittersland». Deze verkoop gebeurde in het bijzijn van de Justicarius van de Gravin en met de instemming van de colonus van deze grond. (5)

— 1 juni 1258. De Heer van Zomergem, verkoper van wastina en moeren van de Gravin van Vlaanderen «... laat weten dat hij aan de monniken en zusters van het leprozenhuis Onze-Lieve-Vrouw in Gent op raad van goede, wijze lieden van WESTEEKLO verkocht heeft een half bunder grond om een beter weg te kunnen aanleggen...» Deze weg liep langs de noordkant van de woning die betrokken werd door de monniken en zusters van voornoemd gesticht. (6)

— April 1263. Hellinus, ridder van Cysoing en Johanna, vrouw van Gavere, laten weten dat ze door het R.G. vergoed werden om op bevel van Gravin Margareta op 27 bunder wastina te hebben rondgereden in Eeklo. (7) Waaruit we mogen besluiten dat de aankoop van voornoemde 27 bunder onlangs had plaatsgevonden.

— Op 29 mei 1270 koopt het leprozenhuis van Gent 6 1/2 bunder grond in Eeklo. De grond werd van de Gravin in leen gehouden. Ze ontslaat de kloostergemeenschap van alle feodale verplichtingen dienaangaande en verplicht het leprozenhuis een jaarlijkse cijns te betalen van 2 schellingen per bunder.(8)

— Oktober 1274. Margareta, Gravin van Vlaanderen, laat weten dat «eertijds» door het hospitaal van Gent 25 bunder wastina zijn aangekocht (9), welke reeds volledig betaald zijn en waarvoor het hospitaal jaarlijks op Sint Remy 6 denier per bunder moet betalen.

Noordoostelijk Eeklo in de 13e eeuw: deel waarin het gearceerde nagenoeg volledig toebehoorde aan het R.G. (ertussen bevinden zich sporadisch percelen «patrimonium goet»).

Bij nauwkeuriger nazicht is gebleken dat hierin 18 bunder moer begrepen waren in plaats van uitsluitend wastina en dat er 2 1/2 mesures wastina meer werden bevonden dan bij de verkoop bepaald werd. Nochtans werd dit teveel kwijtgescholden aan het R.G. Bovendien wordt de aankoop door hetzelfde hospitaal van 4 bunder moer te West-Eeklo, liggende naast de moer van het Sint-Janshospitaal van Brugge over de watergang naar Aardenburg goedgekeurd en bevestigd.(10)

Er moet opgemerkt worden dat het hiervoor vernoemde grondbezit van de Lazarie geenszins in overeenstemming is met haar reële grondbezit. Een oorkonde daterend van maart 1288 leert ons dat er naast de aankopen en grafelijke schenkingen, ook reeds in de Xilie eeuw giften plaatsvonden door partikulieren. Deze oorkonde uitgaande van Gewijde, Graaf van Vlaanderen, bevat de kwijtschelding van een boete, opgelegd aan het R.G. Deze boete was opgelopen omdat men 12 bunder grond had aanvaard te Eeklo en Kaprijke, zonder grafelijke toestemming.(11)

Hoe groot die partikuliere schenkingen waren, konden we niet achterhalen. Slechts sporadisch komen bronnen voor die in die richting wijzen.(12):

«... door heer Jan Claiszone van Zuenkerke en beatrice zijn wijf...» is er een wettelijke gift in 1282 van «8 1/2 gemet 3 1/2 roede land... liggende neven het gasthuislant an de hofstede tusschen der strate en den waterganghe»(13)

Hiermee eindigde nagenoeg het eerste stadium van de ontwikkelingsgeschiedenis van het R.G. te Eeklo.

Van de 196 bunder grond welke het R.G. en de Armescholen in 1634 bezaten(14), waren er op het einde van de XIIIe eeuw reeds 126 bunder verworven door de Lazarie. Hierbij zijn niet gerekend de gronden die door partikulieren geschonken waren. Hieruit mogen we ons inziens afleiden dat het bezitspatroon van de Lazarie op het einde van de XIIIe eeuw grotendeels gevormd was.

(wordt voortgezet)
ERIK DE SMET.

__________________________

(1) LUC STOCKMAN, Het Grafelijk bos Aalschoot in Appeltjes, n° 16 - 1965, p. 197.
LUC STOCKMAN, Nog problemen betreffende Aalschoot in Appeltjes, n" 18 - 1967, p. 125.
(2) R.A.G. Rijke Gasthuis, oorkonden 1241: "... quinquaginta sex bonaria wastine et una mensura faccutia in Aiscoet in parrochia sancti vincentii juxta wastinam domini Walteri de Eyne... n
(3) R.A,G, Rijke Gasthuis. Oorkonden mei 1244 "... intus equitata...» Origineel op perkament 1 zegel.
(4) R.G. = Rijke Gasthuis, gebruikt om veelvuldige herhaling te vermijden.
(5) RAG. R,G, Oorkonden juni 1249.
(6) (6) R.A.G. - R.G. Oorkonden juni 1258. Orig. perkament 2 zegels.
(7) R.A.G. - R.G. Oorkonden april 1263. Ori9. perkament 1 zegel.
(8) R.A.G. - R.G. Oorkonden mei 1270. Orig. perkament 1 zegel.
(9) De oorkonde betreffende de aankoop van deze 25 bunder hebben we niet kunnen achterhalen.
(10) R.A.G. - R.G. Oorkonden. Orig. op perkament 2 zegels.
(11) R.A.G. - R.G. Oorkonden maart 1288 Orig. op perkament 1 zegel.
(12) R.A.G. - R.G. N° 3: inventaris van de brieven van het Godshuis (A° 1371).
(13) RAG. - R.G. No 3 fol. 14 Voo
(14) Toen waren de eigendommen van de Lazarie reeds verdeeld tussen het R.G. en de Armescholen van Gent.

Separator

Het rijke Gasthuis te Eeklo 2 - 3 - 4

Inhoudstafels

1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977
1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking : 21-04-2021
Copyright Notice (c) 2024