Uit tijdschrift "Ons Meetjesland", 1975, 8ste jaargang, nr. 1

MERKWAARDIGHEDEN OVER WAARSCHOOT

VERSAMELINGE VAN DE MERKWEIRDIGSTE ZAKEN BETREFFENDE DE PROCHIE VAN WAERSCHOOT, met eene aenwysende jaerlyste der aenkomsten van geestelyke en wereldlyke overheden, alsmede eenige geringer voorvallen in en ontrent de voorseyde prochie, getrokken uyt de jaerboeken, registers, handschriften, archiven der kerke, enz...

Beginnende met haer ons kennelyken oorspronck tot het eynde van de jaeren 1700, door JACOBUS JOZEF VAN DER POORTEN, onderpastor te Waerschoot en overleden als pastor van en te Somergem, den 12 April 1820, oud 66 jaer.

(Naar de oorspronkelijke handschriften - delen I en II - bewaard in het Rijksarchief te Gent).

Reproductie Heemschut.

Schrijver van deze kronieken:

Jacobus Josephus van der Poorten, geboren te Lokeren omstreeks 1754; van 1785 tot 1787 te Vrasene; vertrokken naar het seminarie de la Torre te Douai op 15 mei 1787 ; verbleef te Rijsel tot 10 maart 1788 en keerde dan naar Lokeren terug.  Hij was derde onderpastoor te Lebbeke, gedurende vier maand dienstdoende pastoor te Gottem, onderpastoor op Sint-Pieters te Gent, pastoor te Sluis en te Eine.  Te Waarschoot werd hij onderpastoor benoemd op 12 juli 1791 en kwam er aan de 14 juli.  Hij vertrok vandaar als pastoor naar Zomergem op 12 juli 1810.  Wat hij verhaalt heeft de schrijver dus zelf gehoord en vanaf 1791 persoonlijk meegeleefd en ondergaan.  Hij stierf te Zomergem de 12 april 1820 te 14 uur en werd er begraven de 14 april te 15 uur (Goede Week).  Zijn plechtige uitvaart had plaats te Zomergem de 24 april 1820.

Het waer ons eenen vrugteloosen arbyd te willen ondersoeken den oorspronck der nu genaemde plaetse Waerschoot.  Het is ons genoeg eenige oudtheden, die wy gevonden hebben, op te geven.

Het alderoudste dat men van Waerschoot heeft ontmoet meldt Sanderus, seggende dat de Lieve in de tiende eeuw eerst is in het werk gesteld, om er eene bevaerbaere riviere van te maeken, en elders vindt men dat ten jaere 1228 - toen Simon van parys voorschepen was van Ghend - is voortgedolven; dit wordende uytgewerkt door Jan van Artevelde, zynde capeteyn van Ghend, met militaire magt de selve doende regt trekken, sonder toestemminge der eygenaeren, die voor hun gedorven landen nademael (= nadien) wierden schadeloos gestelt. Doch door de gravin van Vlaenderen Margaretha van Constantinopel is deselve ten jaere 1250 geleyd van Ghend tot Sluys, ontslaende elk van tol van Ardenburg tot Ghend en laetende de breedte van 4 voeten van den traegel, om te worden beplant ten profyte van de wethouderen, genaemd de Liefheeren.

Keure. - Deese selve gravinne heeft een deel van Waerschoot gestelt ten jaer 1268, van de wereldlyke regeeringe, onder Sleydinge, welkers geregtswysen sy heeft voorgeschreven.

In oude tyden heeft tot Waerschoot gestaen een casteel (waer nu is het Vennegoed, ontrent de Eeckelkens) met een warande, met regten en privilegiën, welkers uytgestrektheyd zeer groot was, hebbende dreven geleydende tot aen de kerk.  Van deese oudheyd is niets meer te bespeuren tenzij den grond.  Waerschynelyk dat 't selve is: of verbrand in oorlogen, of vervallen.  Het behoorde toe aen het edel geslacht van Luun, later aan het geslacht van Beirlegem, heer en van Biese, en in de 16e en 17e eeuw aen de familie van Kathulle (de la Kethulle, protestantsgezind), tot in de jaeren 1600, zoo als blykt ten jaere 1625.

Nota: Een dochter de Luun Anne, dochter van Antoon, was getrouwd met de heer van Bassevelde en aldaer in 1556 begraven. De heren van Beirlegem waren de barons de Rodoan; één ervan was schepen te Gent in 1590 en zijn broeder bisschop van Brugge.

DE LIEVE.

Ja, tot in de jaeren 1770 vaerden wekelyks twee vragtscheepkens die passagiers en merctwaeren in groot getal overvoerden, welke jaerelykx wierden verpagt tot profyt van de prochie; nogtans is de selve riviere als nu in den somer teenemael onbevaerbaer.

Prentkaart uit de verzameling van Alf. Ryserhove

VAERDEKEN

Het vaerdeken komende van Eecloo (door Lembeke, Sleydinge, Ertvelde, en Cluyse), langst de Dambrugge loopende naer Schuytjensbrugge, was in vroeger tyden bevaerbaer voor vragtschuyten en beluyken.  Ja, tot de jaeren 1740 vaerden daer nog op alle slag van transportschuyten en men kan nauwelijks twyffelen of dien kant moet met veele inwoonders hebben verrykt geweest, aengezien dat er verscheydene fondemen ten der vernietigde gebouwen zyn te bemerken in het ontgraeven.  Want ten tyde van de 18e eeuwe heeft men in het herbouwen van de brugge nog bevonden - in het leggen der grondsteenen en vloer - een airt (= haard) eener gewesen woning, waerop het uytgedooft stroy waermede men het vuur had aengestoken nog was te bevinden.  Hetgene gaf te kennen alsof het by overstroominge was dat de verwoestinge van die gebouwen geschied waere.  Insgelykx uyt de waterputten, uyt de kelderingen en muuragiën ontrent de Kouwe Keuken, Jaegerpaele en den Souwtweg, waerop nu geen huysen staen, is men overtuygt dat er voortyds is bewoond geweest.

Ja, ten jaere 1502 woonden in behuysde hofsteeden verscheydene lieden, die waeren Matthys Pauwels, Willem Wauters, Pieter van Schoonacker en menigvuldige andere, die door de onlusten van den tyd hunne hofsteeden hebben verloren, sonder hermaekt te worden (siet het volgend blad).

SOLDATEN.

In het jaer 1325 wanneer de graef, aen wie Ghend aengekleeft was tegen Brugge, heeft men hier door Ratgerus - die Assenede verbrand heeft en tot Eecloo, lag met zyn leger - veel geleden.

KASTEEL.

In het jaer 1369 wierd tot Wondelgem gebouwt het costelyk kasteel van Lodewyk van Maele, grave van Vlaenderen, hetgeene is verwoest na 10 jaer van de Gentenaeren

ZIEKTE.

Ook ontrent desen tyd 1369 hield op in Vlaenderen de pestilentie siekte (= zwarte pest), die sedert twee jaeren te vooren heur in Vlaenderen geopenbaert hadde.

STORM.

In het jaer 1367 is in december de stad Ysendyke met 17 prochiën door eenen geweldigsten wind en overspoeling weggenomen.

BRAND.

In het jaer 1381 is Ursele, Eecloo en Maldeghem in brand gesteeken van de Gentenaers, om te wreken den verlooren slag tegen den graeve, Lodewyk van Maele.

OORLOGSBUIT.

In het jaer 1382 bragten de Gentenaers langs de Lieve den roof dien zy over de overwonnen Bruggelingen na den slag van Beverhout behaelt hadden, welken transport vyf daegen duerde. Artevelde was capiteyn van Ghend.

GEVECHT.

In het jaer 1382 is er ontrent Sleydinge ontstaen een hevig gevecht tusschen de edelen van den graeve van Vlaenderen ende Gosuinus, aenleyder der Gen tenaers, die de edelen tweemael aenrandde; maer Gosuinus is hier in het gevecht gebleven met veel verlies van syn volk.

BELASTING.

Tot het jaer 1252 waeren de dienstboden, soa mans als vrouwlieden, in slaverny synde, belast met de helft van hunne gewonnen goederen, die na hun dood van den graef of gravinne moest geërft worden. Maer Margarita van Constantinopel, dit swaer jok insiende, heeft hun van deese slaverny verlost, mits synde het sweet en den arbeyd der werklieden.

BREEBROEK.

Het schynt dat zij (nl. deze heerlijkheid) haer uytstrekte tot op de hoeve van Pieter Rogge, die er digt aen paelt, vindende aldaer insgelyks oude fundamenten.

PRIORY.

Desen Simon Uttenhove wees daertoe aen syn hof, waerop stond een casteelken, waervan de overblyfsels nog eensdeels bestaan (= Rattenkasteel). Spreuk: «In al d'eenigheyd ruste».

Prentkaart uit de verzameling van Alf. Ryserhove

ONWEERE.

Noeyt heeft men in ons land zoo geweldigen wind gevoelt als op den laetsten decembre 1473, alswanneer het dood lighaem van Philippus den Goeden uyt Brugge na er Eecloo wierd gevaert, door order van Carel van Bourgogne, om door Ghend tot Gembloers te worden begraven. Alsdan wierden de daken van de huysen, de torens van de kerken en boomen in stukken gescheurt en met hun wortels uyt d'aerde getrokken, zodat men hier en in d'omliggende steden en plaetsen meynde (= dacht) dat de weyreld stond te vergaan.

HUIS AEN KERKHOF.

Tristram van der Hellen, amptman van Waerschoot, woonde ten jaere 1485 waer nu ten jaere 1790 Sieur Anastasius Bouckaert nevens de kerk is woonagtig, insgelykx amptnlan en coster der kerke. Dit huys was gekomen van Roeland van der Hellen, coster synde ten jaere 1460 en oorspronkelyk gekomen van Simon Keirse, ten jaere 1420.

DE CROONE.

Joannes Gasterman, synde eenen der voornaemste persoonen van Waerschoot, scheep enen der prochie, die eenen zoon priester heeft gehad, woonde ten jaere 1480 daerin, nevens de kerke, waer dat nu staet De Croone, staende nogtans het gebouw meer agterweers, gelyk met uyt oude schriften bemerkt heeft en deese woning is verdeelt geworden gelyk men ten jaere 1500 en daerin sal seggen.

AMMANS.

Joannes Locke was ten jaere 1485 amptman. De oorsaeke van de veranderinge der amptmans was dat dese bedieninge door het bestier van den Ouden Burg (= Oudburg, Gent) wierd verpagt, gemeenelyk alle twee jaeren.

Reproductie Heemschut.

KERKTOREN.

In 1480 was te Waerschoot priester: Gerolfus Cornelis, filius N. Cornelis en juffrouw Verbruggen.  Dese was de suster van Petrus Verbruggen, die in 1393 het hout van den toren betaelde.

Kerkmeesters 1485: Jacob de Jaeger en Seger Husens.

SASSCHEVAERT

Veel werklieden uyt Waerschoot hebben in 1461 helpen de Sasschevaert delven.

In 1528 woonde Christoffel Sierens in de Kerkstraete, ontrent de Croone.

GILLIS KNIVELKNIE, PASTOOR.

Gillis Knivelknie gefundeert een jaergetyde voor syne ziele, waerin hy segt «pro mea et filiae maeae anima», te welken eynde hy aen den Aermen besette syn huys, stee de ende erfe, hetwelk hem toebehoorde en te saemen als pastor bewoonde, gestaen ende gelegen in de Weststraete, nu byna rechtover de hofstede van Livinus de Keyser, wordende hetzelve huys alsnu 1794 verhuert en verpagt ten profyte van den Armen, alhoewel in den calendair van 1448 ook staet hetselve ten deele te syn gegeven ten voordeele van de kerke. D'afgelegenheyd van de kerke tot in de Weststraete moeste synen dienst zeker gansch verongemakkelyken.

WINTER.

In 1511 begon de winter den 11 november en duerde tot in februari.

Prentkaart uit de verzameling van Alf. Ryserhove.

DE CROONE.

Joannes Gasterman, kapellaen van de stichting Joanna van Bouchaute, was zoon van Joannes Gasterman, schepen in 1486, woonde nevens de kerke waer nu is De Croone, welke hofstede na syn dood verdeelt is, bewoont geworden door synen zoon priester tot het jaer 1530 en voorts aen de kinderen van Jan de Jaegere voor den anderen helft, waeraen is gekomen ten jaere 1570 Pieter de Jaegere fs Joris, na welken Marten Smet die gevolgt is Nicolaus van der Beeke en weduwe tot het jaer 1599 ; die voor opvolger heeft gehad Fransies van der Beeke en syne weduwe tot den jaere 1621, wanneer Pieter Clincke, balliu, is in bezit gekomen, onder wie het is gebleven geduerende de jaeren 1600, tot dat d'heer ende meester Frans van der Beeke is eygenaer geweest tot 1737 en bewoont by Pieter de Pauw; na hem Andries Coquyt die een zoon moning (= monnik) heeft gehad in de abdye van Ninove, wordende Carel Judocus van Rulle bewoonder van dit openstaende huys, die is vervangen van Philippus Thienpont, die hetzelve heeft vercocht aen de baes Cornelis, mulder van style, gebortig van Zeele, waer nu de weduwe is overleden ten jaere 1794 en voortaen haere twee dogters, Therese en Livina Cornelis.

In het jaer 1526 waeren schepenen van Waerschoot:

Joris de Jaegere, wiens zoon Pieter - getrouwt met de dogter van Jan Gasterman - bewoont heeft de helft van nu De Croone, gelyk geseyd is; insgelykx was Jan van Kerckhove scheepenen ; Jan Cierens amman.

ZIEKTE - OVERSTROOMING.

In 1530 sweetende korse (= koorts) en overstrooming in Vlaenderen.

PRIOR.

Prior Joannes Faber alhier begraven.

ZIEKTE

(In) 1570 was de peste te Wam'schoot en Sleydinge.

OORLOGSBUIT.

Op den 28 augustus 1578 werden door wagens van Waerschoot, Somerghem en Lovendeghem gevoert naer de Minderbroeders Recollecten tot Ghend: yser, metael, wywatervaten, harologen (horloges), om amonitie van te maeken en men leyde ook dagelykx gestolen peirden, schapen, koeyen, lammers, verkens naer Ghend, die de Geusen gebroken en gestolen hadden.

INWONER GEDOOD, 27 NOV. 1580.

Men zegt dat den griffier van dien tyd, zynde Bernardus Vereecken, insgelykx soude zyn doorschoten geworden, regt over de kerkdeure, alwaer hy is begraeven ter plaetse waer hy gedoodt werd en men heeft op syn sark tot de jaeren 1700 d'oorzaek zyner onheyl konnen lesen. Hy was gebortig van Ghent en liet hier agter zyne kinderen, waervan nog naesaeten leven.

HONGERSNOOD.

In het jaer 1584 was er eene overgroote dier te door gheel het land.  Daer was verboden dobbel bier te brouwen en alle soorten van koeken en taerten.
De taerwe gold 24 gulden den sak
een pond boter 20 stuyvers
een pond kaes 15 stuyvers
een ey 5 oorden
een hinne 7 schellingen
een pond schaepenvleesch 7 stuyverds.

Het ander ontbrak en daer wierd peirdenvleesch geëten.  De gemeene lieden gebruykten swarte lynsaetolie op hun brood; sy moesten sig bevredigen met peirdeboonen en men sag dagelykx veele dood van gebrek.

DUERE TYD.

1587: de dierte dit jaer overgroot synde was oorsaek van alle ellenden.
Eenen sak tarwe gold 34 guldens
het schaepenvleesch 6
de boter agt stuyvers
een ooster vyf stuyvers.

Dog soo haest de velden hunnen oogst beloofden in de maend van septembre, waren de graenen soo goedenkoop, dat men zooveel kogt voor 14 stuyvers als in het begin van het jaer voor 24 gulden !

JAN DE PAU, PASTOR.

Men is niet genoeg versekert wegens onsen pastor Jan de Pau, of hy agter de troubels (van de geuzentijd) is weergekeert, hetgeen is te gelooven mits men geen voetstappen tot nog toe van eenen anderen heeft gespeurt.  Maer ook kan men niet seggen of hy geduerende de meeste vervolgingen der priesters tot Waerschoot is verbleven, hetgeen niet licht is te gelooven, gemerkt dat men alom nu bevind dat eenen of anderen pastor verscheydene prochiën bediende, gelyk blykt uyt Petrus Truwe (op 8-8-1597 overleden te Zomergem, 's avonds de 7. u. en begraven in O.L. Vrouwkoor op 12 augusti), pastor van Bellem, die Somerghem, Ursel, Hansbeke, Ronsele, Oostwinkel ontrent 9 jaeren heeft bedient.

Reproductie Heemschut.

1597.

Aman Guilliaeme de Croock, werd daerna greffier te Eecloo. Opvolger te Waerschoot was Gabriël de Vos, in 1610.

Gerardus Wellens - alias Van Surpel - pastor (hij werd op 11 juni 1613 pastoor van Knesselare benoemd).

Te desen tyd was hier aman Petrus Klincke d'oude; Joannes Claes, greffier.

SIMON DE MOOR, PASTOR.

De kerk in slegten staet sonder ornamenten en ciraden, alhoewel men begonst daervoor te sorgen, van als Pieter van Bouchaute 1614, Gerulphus Wassenhove 1615, Arenhoud Willems, Joris de Pau 1616 het ampt der kerkmeesters bedienden.

DE CROONE. BRAND.

Op den 25 april 1624 ontrent des avonds negen uuren, wierd het huys van den balliu Pieter Klincke d'oude, gestaen aen de kerk waer nu is De Croone, door een ik weet niet wat geval door de vlammen teenemael in asch geleyd, waerin Joannes Maes en Pieter de Roovere, dienstboden, terwyl sy sliepen syn teenemael verslonden.

LIVINUS NEYRINCK, PASTOR.

Desen pastor vernoemt in 1624 den koor van O.L. Vrouw (in de kerk van Waarschoot) en verbeeld die af dat het nog denselven is, staende alsdan aen het steentjen aen den biegtstoel van den pastor, mits alsdan den choor van O.L. Vrouw nog niet was uytgelengt.

Reproductie Heemschut.

Voorts segt hy van den predikstoel, dat hy in dien tyd nieuw was, mogelyk wanneer Jan Paridaen 1623 of Pieter de Roo 1625 kerkmeesters waeren.

Volgens de rekeningen in den choor van O.L. Vrouw wierd, den 24 july gestorven, begraeven jouffrouw Philippine van der Beecke, huysvrouw van Sieur Antonius Colpaert, welke is de suster geweest van Frans van der Beecke die, waer nu De Croone is, waeren geboren.  Alle levensmiddelen waeren ten jaere 1626 seer goeden coop.

MISDAAD.

Op den avond van d'heylige Catharina, synde 24 novembre 1629, is hier binnen de plaetse van Waerschoot begaen een vreeselyke misdaed, ontrent thien uuren s'avonds, door Pieter de Kesel, denwelken aen Joannes van Parys - die scheep en was en ook kerkmeester had geweest - met een ongemeyn groot mes heeft toegebracht eenen steek van agter onder de schouder, dat het dweers door het hert liep, waerdoor Jan van Parys ter aerden is blyven dood liggen.

PHILIPPUS DE ROY, KOSTER.

In het jaer 1629 is alhier overleden Philippus de Roy, koster van de kerke van Waerschoot, die ten jaere 1610 verloren hebbende syn eerste vrouwe, wanneer hy reeds coster was, door den pastor Adrianus (= Gerardus !) Wellens is getrouwd met Cornelia Martens ; wordende in syn plaetse gestelt Petrus Beeckmans door het capittel van Doornyk, die tot meerderen luyster verscheydene chooristen by sig heeft genomen: de soonen van den overleden coster en Livinus de Vos, schoolmeester, beloont van de kerke.

SOLDAAT GEDOOD.

Op den 6 decembre 1630 stierf op den Oostmoer eenen soldaat van het regiment van Lemberge, synde aen de Spaensche, denwelken gequetst was door eenen kogel door de Hollanders, wederom in oorlog met den koning na de breuke van den stilstand der wapenen, denwelken dagelyks geweldiger wierd.

MISDAAD 1632.

Op den 20 january 1632 ontving sekeren Jan de Vlieger, woonagtig in de Weststraet, eene doodelyke wonde met een mes, die hem wierd toegebragt door Gabriël Verhelst, waervan men te vooren heeft gesproken wanneer men verhaelde dat syne vrouw door eenen canonbal der Spaensche is doorschoten in haer huys, waerdoor den bal dweersdoor vloog, en niettegenstaende veele middelen ter geneesing overleden.

AKTEN DOOP EN HUWELIJK.

In het jaer 1632 gaf syne hoogweirdigheyd Antonius Triest eene ordonnantie aen alle bedienaers der H. Doop en Huwelyken, dat sy hunne acten op den register moesten eygenhandig onderteekenen.

1633 - OORLOGSTROEBELEN.

De Spaensche en Hollanders geduerig hunnen oorlog voortsettende, soo werden de Hollanders na geduerigen over-en-weer-togt ten jaere 1633 op den . . septembre meester van Sluys en Philippine, waerop sy altyd seer gemunt waeren.  Desen soo nagelegen veldtogt gaf ons nu en dan veel marschen en patrouillen, gelyk daerdoor op den 10 juny door eenen canonbal wierd doorschoten Martinus Verlinden, die hier werd begraven.  Wanneer de Hollanders nu meester waeren van Sluys en Philippine, deeden sy verscheydene invasiën ten platten lande en teenemael verbittert op de geestelyken ligteden deselve op daer sy konden.  Sy hadden reeds den pastor van Bassevelde..... en meer andere geestelyke weggenomen, waerdoor onse streeken ook dagelykx wierden bedreigt en hadden boven dit alle daegen strooperyen of gevegten der wedersydse troupen te verwagten.

ZIEKTE.

Ten jaere 1633 heerschte hier eene soo besmettelyke siekte in het huys van Christiaen Slok, dat hy op korten tyd hieraen overleden is en niet vermogt te worden begraeven op het kerkhof, maer is op eenen bilk agter syn huys, staende in de Jaegerspaele, in de aerde gedolven.

1635. WINTER.

Den winter van den jaere 1635 en '36 was zoo gestreng, dat het water dry maenden heeft bevrozen gelegen.

(wordt voortgezet)

Merkwaardigheden over Waarschoot
1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 10 - 11 - 12 - 12 - 13 - 14 - 15 - 16 - 17

Vorig artikel: De munten van Vlaanderen (10)

Inhoud van 1975, jaargang 8

Volgend artikel: In memoriam Z.E.H. Joseph Antoine Raes

Inhoudstafels

1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking :  21-04-2021
Copyright Notice (c) 2024